کتابباران در سراسر ایران
این سالها به مدد شبکههای اجتماعی که مرزی نمیشناسند جای خالی خیلی از نیازهای ابتدایی را در مناطق مختلف شناختهایم یا اخبار کمکهای مردمی و موسسههای خیریه برای پر کردن این جاهای خالی را شنیده و خواندهایم. یکی از این نیازهای ضروری عدم دسترسی به کتابخانه و کتاب در مناطق روستایی و محروم است. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باتوجه به تمرکز اصلیاش در پرورش فکر و ذهن کودکان این در دورهی جدید مدیریت کانون، بحث توسعهی کتابخانههای سیار روستایی و شهری، با هدف حمایت از مناطق کمبرخوردار کشور، مد نظر این نهاد قرار گرفت. مرز و بوم توانسته به یاری خیرین برود و در تجهیز کتابخانههای مناطق محروم کمک کند. این کار هر سال و به مناسبتهای مختلف انجام میشود. از سوی دیگر باتوجه به نقش کلیدی کانون در تولید کتابهای کودک و نوجوانان بسیاری از خیرین یا موسسهها همواره منتظر کتابهای اهدایی کانون هستند تا میهمان قفسههای کوچک اما پربار کتابخانههای روستایی یا مناطق محروم شوند و همهی کودکان و نوجوانان به یکاندازه از آثار منتشرشدهی این حوزه سهم ببرند.در دورهی جدید مدیریت کانون، بحث توسعهی کتابخانههای سیار روستایی و شهری، با هدف حمایت از مناطق کمبرخوردار کشور، مد نظر این نهاد قرار گرفت. مدیرعامل نیز در چند سخنرانی و ابلاغیه، تاکید کرد که با توجه به نیاز حمایت از «تمامی بچههای ایران» و نیز تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعهی نقش و حضور کانون در زندگی دانشآموزان، در کنار مراکز ثابت خود، کتابخانههای سیار روستایی و شهری، اولویت اول توسعهی کمی این نهاد خواهد بود.
برای مثال امسال به مناسبت 18 تیر، روز ملی ادبیات کودک و نوجوان 10 هزار جلد کتاب از سوی کانون به کتابخانههای مختلف اهدا شد: هزار جلد کتاب به کتابخانهی «فاطمهها»، پنجهزار جلد کتاب به طرح «کتاب برای همه»ی موسسهی خیریه مهر گیتی، 300 جلد کتاب به موسسهی خیریه یاوری سبز که از کودکان بدسرپرست و بیسرپرست حمایت میکند، 300 جلد کتاب به موسسهی رویش نهال جوان که از کودکان کار حمایت میکند، و ... اهدا شد. همچنین هزار نسخه کتاب برای کتابخانههای روستایی کهگیلویه و بویراحمد ارسال شد. این کار در راستای مشارکت کانون در طرح طلاب دهدشت صورت گرفت. در این راستا گروهی از طلبهها فعالیتهایی را با موضوع کتابخوانی و کودک آغاز کردهاند. آنها به کودکان دهدشت و 50 روستای تابعه، کتاب اهدا میکنند و ضمن کتابخوانی برای آنها به کندوکاو مفاهیم قصه و زمینهسازی برای شکلگیری آثار هنری بر این مبنا میپردازند.
تمامی امور پیگیری و اهدای کتاب به این کتابخانهها از سوی روابط عمومی و امور بینالملل کانون صورت میگیرد. شاید از نگاه بیرونی اهدای کتاب و تجهیز کتابخانههای سراسر کشور فقط یکی از وظایف کانون به حساب آید، اما باید دید نقش کانون و جایگاه آن در انجام این کار از منظر بیرونی و نگاه متولیان و مسوولان این کتابخانهها چیست و چه اندازه از فعالیت کانون در این حوزه استقبال میکنند. در همین راستا گفتوگویی داشتیم با بنیانگذار کتابخانهی «فاطمهها»، مدیر موسسهی خیریهی مهر گیتی و آروین احمدیانی، نوجوانی که به تازگی با انتشار یک ویدئو و گفتن گلایهاش از نبود کتابخانه در روستایشان توانست با همکاری نهادهای مختلف کتابخانهای در روستای بیوند کرمانشاه راهاندازی کند.
در جستوجوی مرغک کانون
کتابخانهی «فاطمهها» که کوچکترین کتابخانهی ایران لقب گرفته است، یکم تیرماه 1389 توسط سه دختر 10 ساله، که هرسه فاطمه نام داشتند، افتتاح شد. کتابخانهای در یک اتاق 9 متری گلی با سقف چوبی که در آغاز فقط 40 جلد کتاب داشت. این کتابخانه در روستای دهکهان شهرستان کهنوج استان کرمان واقع شده و بنیانگذار آن فرزاد میرشکاری است. به گفتهی میرشکاری در حال حاضر 14 هزار جلد کتاب در تمامی کتابخانههایی که با شیوهی کتابخانهی فاطمهها در روستاهای اطراف نیز راهاندازی شده است، وجود دارد.
میرشکاری دربارهی نقش کانون در تجهیز کتابخانههای روستایی یا مناطق محروم میگوید: معتقدم کار اصلی تجهیز کتابخانههای روستاها یا شهرهای دور افتاده برعهدهی کانون است. کانون بهترین کتابهای کودک و نوجوان را تولید میکند و بهترین منبع در این حوزه به حساب میآید. نویسندگان و پژوهشگران بسیاری با کانون کار میکنند. کتابها بدون کار کارشناسی منتشر نمیشوند. از سوی دیگر کانون در این حوزه سالها کار کرده است و تجربه دارد. از همین روی میتواند نیازسنجی کند و بدون در نظر گرفتن مسایل سیاسی یا مذهبی برای کتابخانهها کتاب تامین کند.
استفادهی بهینه از پتانسیل کانون
او در ادامه به مراکز مختلف کانون اشاره کرده و توضیح میدهد: کانون مراکز بسیاری در سطح استان یا شهرستانهای مختلف دارد که فعال هستند اما گاهی در شهرستانهای کوچک فعالیت مراکز به چند جلسهی قصهگویی و نقاشی ختم میشود و از همهی ظرفیت و پتانسیل کتابهای کارشناسیشدهی انتشارات کانون و نیروی آموزشدیدهاش در این زمینه استفاده نمیشود. باید از همهی پتانسیل کانون در شهرستانها استفاده شود.
محتوای غنی آثار کانون
میرشکاری از علاقهی بچهها به کتابهای کانون میگوید: از نظر محتوا، کتابهای کانون از کتابهای دیگر انتشارات و حتی آموزش و پرورش نیز غنیتر هستند. بهترین کتابهای کتابخانهی فاطمهها کتابهای کانون اند. حتی بچههایی که اسم انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را نمیدانند تا لوگوی مرغک کانون را میبینند آن کتاب را انتخاب میکنند.
او تاکید دارد که نخستین تیمی که پس از رسانهای شدن راهاندازی کتابخانهی فاطمهها برای حمایت و بازدید از این کتابخانه آمد، تیمی از مسوولان کانون مرکز کرمان و کهنوج بود: حتی در آن زمان مربیان کانون برای بچههای این کتابخانه لوگوی مربوط به کانون را ساختند، قصه گفتند و قفسههای این کتابخانه را از کتابهای کانون پر کردند؛ همچنین قفسههایی برای حفظ و نگهداری کتابها به کتابخانه اهدا کردند.
بنیانگذار کتابخانهی فاطمهها یادآور میشود که اکنون حدود 10 تا 15 درصد کتابهای کتابخانههای فاطمهها از آثار کانون است اما ما دوست داریم این آثار خیلی بیشتر هم باشد.
حرف اول: کتاب
«من دوست دارم در این روستا کتاب، حرف اول را بزند» این جمله بخشی از حرفهای آروین احمدیانی، نوجوان ساکن روستای بیوند سفلی در شهرستان جوانرود استان کرمانشاه است. آروین چندوقت پیش آروزی خودش برای ایجاد یک کتابخانه در روستایشان را در قالب یک ویدئو ضبط و در شبکههای اجتماعی منتشر کرد. درد دل و حرفهای سادهی این پسربچه آنقدر صادقانه بود که بتواند به دل همهی بینندگان این ویدئو بنشیند و جای خالی کتابخانه را در روستای او یا حتی دیگر روستاهای سراسر ایران احساس کنند. آروین در این ویدئو از علاقهاش به ایجاد یک کتابخانه در روستا و هدفش از این کار گفت: «میخواهم بچهها بیشتر کتاب بخوانند و با کتاب دوست شوند. کتاب انسان را عاقل میکند و به آگاهی آنها افزوده میشود. حتی مردان و زنان روستا اگر بتوانند بیشتر کتاب بخوانند آگاهتر میشوند و به معلومات عمومیشان افزوده میشود. من دوست دارم در این روستا کتاب حرف اول را بزند و همه کتاب بخوانند. ما در تابستان هیچ اوقات فراغتی نداریم به جز یک زمین خاکی که در آن فوتبال بازی میکنیم. برای همین میخواهیم کتاب بخوانیم.
همین جملات ساده اما تکاندهنده خیلیها، از مسوولان تا افراد عادی، را به کمک واداشت. خیلیها برای اهدای کتاب یا کمک به ایجاد کتابخانه اعلام آمادگی کردند که از جملهی آنها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان بود. رضا موزونی، مدیرکل کانون استان کرمانشاه پس از منتشر شدن ویدیوی گلایهی کودکانهی آروین در فضای مجازی، از اهدای 500 جلد کتاب به او خبر داد. همچنین قرار شد ادارهکل روابط عمومی و امور بینالملل کانون نیز 200 جلد کتاب به کتابخانهی آروین اهدا کند و به مدت یک سال یک نسخه از کتابهای تازه منتشرشدهی کانون برای کتابخانه روستای آروین ارسال شود.
اکنون حدود چند هفته است که کتابخانهی دلخواه آروین با نام «نیشتیمان» (به معنای سرزمین یا میهن در زبان کردی) راهاندازی شده و به گفتهی آروین، حدود سه هزار جلد کتاب دارد. آروین میگوید: در این کتابخانه هم کتابهای کودک و نوجوان و هم کتابهای بزرگسالان پیدا میشود و اهالی روستا استقبال خیلی خوبی از این کتابخانه داشتهاند.
او اهالی روستایشان را عاشق کتاب معرفی میکند و میگوید: هم بچهها و هم بزرگسالان عضو کتابخانهی ما هستند و کتابها را برای خواندن امانت میگیرند. به گفتهی او، فعلا کتابهای رمان یا علمی به اندازه کافی در کتابخانه وجود دارد و از این نظر تامین هستیم، اما تاحدی به کتابهای کمک درسی نیاز داریم. او کمک و یاری همهی مردم ایران را در ساخت این کتابخانه موثر میداند و از همهی آنهایی که در راهاندازی کتابخانهی نیشتیمان به او و دوستانش کمک کردند، تشکر میکند.
نفسی تازه با کتابهای کانون
موسسهی مهر گیتی از ابتدای کار خود در سال 1384 در راستای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، ارسال کتاب به مدارس مناطق کمبرخوردار را آغاز و تاکنون در حدود دو میلیون و 500 جلد کتاب به این مناطق ارسال کرده است. این کتابها با کمک هزینههای رسیده از سوی خیرین تامین و خریداری میشود. اما در کنار این کار، یکی از فعالیتهای موسسه، اجرای طرح «کتاب برای همه» است. این طرح نخستینبار در اردیبهشت 1393 در نمایشگاه بینالمللی کتاب با نصب یک صندوق کتاب در غرفهی ٢٣ سالن کودک و نوجوان آغاز شد و کودکان و والدینشان کتابهای اهدایی خود را در صندوق کتاب مهر گیتی میانداختند. بهطورکلی در این طرح کتابهای نو و دست دوم اهداشده از سوی خیرین در محل موسسه جمعآوری و سپس به کمک داوطلبان مهر گیتی دستهبندی و تفکیک موضوعی و سنی شده و در نهایت به مدارس و کتابخانههای استانهای کمتر برخوردار کشور ارسال میشود. تاکنون بیش از 260 هزار جلد کتاب از طریق این طرح به مناطق محروم نقاط مختلف کشور ارسال شده و در اختیار دانشآموزان مدارس مناطق کمبرخوردار قرار گرفته است.
زهرا گیتینژاد، مدیر موسسهی مهر گیتی پیش از هرچیز از نقش کانون در راستای فعالیتهایشان در عرصهی کتاب قدردانی میکند و میگوید: من به سهم خودم از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ممنون هستم؛ چراکه خیلی با ما همکاری میکنند. محتوای کتابهای کانون بسیار غنی و خوب است و میتواند افکار و دنیای ذهنی کودکان را جهت ببخشد.
او توضیح میدهد که بخشی از برنامهی موسسهی خیریهی مهر گیتی، اجرای طرح «کتاب برای همه» است: ما هر ماه 15 هزار جلد کتاب به مناطق محروم ارسال میکنیم. این کتابها از منازل یا انتشارات جمعآوری و سپس پالایش، بستهبندی و ارسال میشوند. بیشترین نیاز ما کتابهای مناسب برای دورهی ابتدایی است.
گیتینژاد با تاکید بر اهدای کتاب از سوی کانون میگوید: متاسفانه کتاب کودک کم داریم. اما هرچندماه یکبار کانون حدود دو هزار جلد کتاب به ما اهدا میکند و خون تازهای در طرح «کتاب برای همه» جاری میشود و نفس تازهای به این کار میبخشد.
او تاکید میکند در مناطق محروم امکانات تفریحی کم است و بچهها تفریحی ندارند؛ از همین روی بهترین سرگرمی برای آنها مطالعه است.
به گفتهی مدیر موسسهی مهر گیتی، اگر بتوانیم با ایجاد کتابخانه و ارسال کتاب برای کودکان در مناطق محروم کتابخوانی را در میان آنها جا بیاندازیم این کار به یک احساس درونی برای آنها تبدیل میشود و خودشان دنبال مطالعه میروند.
او در پایان توضیح میدهد: تاکنون در مناطق محروم 22 کتابخانه را تجهیز کردهایم؛ این کار حتی شامل اهدا کمد یا کتابخانه برای نگهداری کتابها هم میشود.
ساماندهی اهدای کتاب
مجتبی دانشور، مدیرکل روابط عمومی و امور بینالملل کانون، در توضیح فعالیتهای این ادارهکل، میگوید: به هرحال، یکی از راههای ارتباطی کانون با خانوادهها، از طریق کتابخانههاست، چه مراکز خود کانون، چه دیگر کتابخانههای عمومی کودکان.
این مدیر توضیح میدهد که هرچند اهدای کتاب، بخش اصلی کار این ادارهکل نیست، اما به گفتهی او، اگر نگاهی به چشمانداز و نیز توقع مسوولان از کانون بیندازیم، و به شعار «کانون، برای همهی بچههای ایران» دقت کنیم، اهدای کتاب نیز در همین راستا تعریف میشود: ما از طریق اهدای کتاب به کتابخانهی کوچک، سعی داریم تا محتوای فرهنگی و هنری مناسب برای بخش بیشتری از بچههای ایران را تامین کنیم.
دانشور میگوید: کانون توان و بودجهی این را ندارد که تمامی شهرها و روستاها، کتابخانه تاسیس کند، اما تا جای ممکن سعی داریم که با کمک به تجهیز کتابخانههای کوچک محلی، با کمک خیرین و معلمان و معتمدان روستاها، حضور و تاثیر حداکثری در زندگی کودکان و نوجوانان کشور داشته باشم.
البته این مدیرکل کانون توضیح میدهد که در سال اخیر، اهدای کتاب، سمتوسوی هدفمندتری به خود گرفته و با نشانهگذاری مناطق کمبرخوردار، تاسیس و توسعهی کتابخانههای کوچک مردمی را تقویت میکنیم. همچنین، در مناسبتهای مختلف مثل جشنوارهها نیز، به عنوان محور، اهدای کتاب و توزیع آن را با کمک خیرین و انجمنهای مردمنهاد پیگیری میکنیم و شرایط را برای گردآوری این کتابهای اهدایی از طریق اختصاص غرفههای رایگان فراهم میکنیم.
کانون، حامی کتابخانههای روستایی
در دورهی جدید مدیریت کانون، بحث توسعهی کتابخانههای سیار روستایی و شهری، با هدف حمایت از مناطق کمبرخوردار کشور، مد نظر این نهاد قرار گرفت. مدیرعامل نیز در چند سخنرانی و ابلاغیه، تاکید کرد که با توجه به نیاز حمایت از «تمامی بچههای ایران» و نیز تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعهی نقش و حضور کانون در زندگی دانشآموزان، در کنار مراکز ثابت خود، کتابخانههای سیار روستایی و شهری، اولویت اول توسعهی کمی این نهاد خواهد بود.
حال، در بحث اهدای کتاب و تجهیز کتابخانههای کوچک روستایی و شهری نیز این دیدگاه حاکم است. چنانچه به گفتهی دانشور، هرچند امکان و بودجهی کانون برای راهاندازی کتابخانه در تکتک روستاها کافی نیست، اما از طریق اهدای کتاب و مشارکت با خیرین و نهادهای دیگر، این خواسته بیش از گذشته تامین میشود.
مدیرکل روابط عمومی و امور بینالملل همچنین تاکید دارد که در اغلب جشنوارههای ملی و بینالمللی که به میزبانی کانون برگزار میشود، سعی میشود دست کم یک غرفه به صورت رایگان در اختیار گروههای دستاندرکار تجهیز کتابخانههای روستایی قرار گیرد و نیز با کمک در اطلاعرسانی فراخوان این طرحها، به جمعآوری کتابهای اهدایی مردم نیز کمک شود.
با اینهمه، هنوز هم روزانه چندین نامه و درخواست از سراسر کشور به این ادارهکل میرسد؛ نامههایی که خلاصه میشوند در «ما برای راهاندازی یک کتابخانهی کوچک در روستایمان، نیاز به تعدادی کتاب داریم. آیا کانون امکان کمک به این کتابخانه را دارد؟» جوابهایی که اغلب، در قالب بستههای صدتایی، دویستتایی، و سیصدتایی کتاب، از سوی ادارهکل روابط عمومی و امور بینالملل پاسخ میگیرد.
گزارش از رها شهبازی