گفته‌های علی گنج‌کریمی، معاون تولید کانون و رییس جشنواره حاکی از موج عظیمی از این تغییرات است؛ باشد که در پایان جشنواره هم عملا شاهد این اتفاقات خوشایند باشیم. برای آگاهی از چند و چون این تغییرات در جشنواره‌ی شانزدهم و سیاست‌گذاری‌های کلان جشنواره در این گفت‌وگو با ما همراه باشید.

تاکنون پانزده دور از جشنواره برگزار شده است. ارزیابی معاونت تولید کانون پس از چندین‌دوره برگزاری جشنواره، از تاثیرات آن در ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی در جامعه چیست؟ آیا هرسال که از برگزاری این جشنواره می‌گذرد، شواهدی از تاثیر آن در جامعه یا در میان اعضای مراکز و دانش‌آموزان دیده می‌شود؟

- این موضوعی است که باید دوره‌ به دوره آن را مقایسه کرد و جلو آمد. اما این‌طور نبوده که هدف ما در تمام این دوران صرفا ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی باشد. یک بخشی از اهداف جشنواره رشد کمی و کیفی در بحث ادبیات کودک و نوجوان بوده، بخش دیگر آن هم بحث حمایت از ناشران و در مجموع اگر معدل بگیریم می‌بینیم که در برخی اهداف جلو هستیم و در برخی نتیجه‌ها هنوز راه داریم که برسیم. توضیح بیش‌تر این‌که شاید در بخش ترویج کتاب‌خوانی که یکی از اهداف ما بوده خیلی توفیق نداشتیم، ولی در مقابل در بخش ارتقای جایگاه ادبیات کودک و نوجوان و دل‌گرم کردن ناشران کودک و نوجوان، کانون گام‌های موفقی برداشته است.

- اصلا باید دید چه‌قدر این نقد وارد هست. البته من نمی خواهم نفی‌اش کنم، به هر حال هر نقدی قابل تامل و توجه است. اما مناسب می‌دانم که این‌طور به شما توضیح بدهم ما امسال یک رویکرد بسیار جدی و جدیدی را در پیش گرفته‌ایم و به تمام جوانب می‌پردازیم. جشنواره‌ی امسال خیلی گسترده‌تر از دوره‌های پیش برگزار می‌شود با بخش‌های جنبی و نگاه‌های مختلف؛ این تغییرات با تغییر دبیر هم همراه شده و من احساس می‌کنم هر سال با تغییر دبیر، ناخودآگاه نوعی تغییر دیدگاه هم در جشنواره ایجاد می‌شود.

از طرف دیگر این تغییر در بخش داوران هم قابل تامل است. ما باید قبول کنیم که در بخشی از موارد، تصمیم‌گیری‌ها قائم به اشخاص است. درست است که سیاست‌گذاری‌های کلی و کلان از قبل وجود دارد و کارها در قالب همین سیاست‌گذاری‌ها انجام می‌شوند اما نمی‌شود نقش افراد را در این پروسه نادیده گرفت. شاید علت سوال شما همان نگاه حاکم بر داوری‌های دوره‌های پیش بوده که خواه‌ناخواه بر جشنواره اعمال شده. اما در این دوره ما می‌توانیم این امید را بدهیم که تغییرات و نگاه‌های جدیدی چه در امور اجرایی و چه در حوزه‌ی داوری جشنواره اعمال شده است. بنابراین باید منتظر اتفاق‌های جدید بود. البته شاید این نگاه به این دلیل شکل گرفته که ما در یک روز یک اختتامیه برگزار می‌کردیم. اما امسال جشنواره خیلی گسترده‌تر برگزار می‌شود: نشست‌های تخصصی، بحث‌های توجیهی و جانبی خوبی داریم ضمن این‌که نمایشگاه کتاب‌های برتر هم برگزار می‌شود. احساس من این است که این اتفاق‌ها یک مقدار این نگاه نقادانه را در جشنواره امسال تعدیل کند.

- در نشست پایانی جشنواره‌ی سال گذشته مدیرعامل کانون جناب‌آقای رضایی ما را مکلف کردند به برگزاری جشنواره و تشکیل دبیرخانه. ما دبیرخانه را تشکیل دادیم و بنا داریم که این دبیرخانه تبدیل به یک دبیرخانه دائمی شود، یعنی در تمام روزهای سال این دبیرخانه فعال باشد.

اما در مورد علت این تغییرات، فکر می‌کنم بعضی از کتاب‌ها در دوسال به خوبی دیده نمی‌شدند. این در حالی است که در دوره‌های سالانه‌ی جشنواره‌ی کتاب، کتاب‌ها در همان سالی که نشر پیدا کرده‌اند مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرند نه در سال آینده. طبیعی است که در یک پروسه‌ی طولانی 2 ساله یک‌سری کتاب‌ها اصلا دیده نشوند و ما در داوری به هر حال یک محدودیت‌هایی داشته باشیم. نتیجه هم این می‌شود که بخشی از کتاب‌ها قطعا مورد داوری قرار نگریند. اما در شکل جدید یعنی اجرای سالانه‌ی جشنواره، نه‌تنها کتاب‌های بیش‌تری دیده می‌شوند، بل‌که ناشران هم بهتر می‌توانند خودشان را عرضه کنند، بهتر می‌توانند آثارشان را در نمایشگاه‌های جنبی جشنواره در معرض نمایش بگذراند و مهم‌تر از همه‌ی این‌ها، امید داریم که امسال نشر جان بیش‌تری بگیرد و ناشران مشکلات سال‌های قبل از جمله گرانی کاغذ و مسایلی که به حوزه‌ی نشر و به‌ویژه در حوزه‌ی نشر کودک و نوجوان مترتب شده بود نداشته باشند.

جای امیداوری هست که ان‌شاءالله امسال این موانع برطرف شود. قطعا در این صورت نه‌تنها با رشد کمی، بل‌که با رشد کیفی فعالیت‌های ناشران هم روبه‌رو می‌شویم. این هم می‌طلبد که ما به عنوان یکی از دست‌اندرکاران حوزه‌ی کودک و نوجوان فضای بیش‌تر و بهتری را در اختیار ناشران این حوزه بگذرایم. یکی از تاثیرگذارترین فضاها و بسترهایی هم که ناشران کودک و نوجوان می‌توانند خودشان را در آن نشان دهند همین جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان است.

- بعد از هر اتفاق فرهنگی، طبیعتا بهترین حرکت این است که دست‌اندرکاران آن جشنواره با کمک اصحاب رسانه به اتفاق بنشینند و کار را آسیب‌شناسی کنند و ببینند نقاط ضعف و قوت آن کدام‌هاست. بعد از جشنواره‌ی کتاب سال گذشته هم این اتفاق افتاد. در کنار نتایح حاصل از این اتفاق، ما مستندات جشنواره‌های قبلی را مطالعه کردیم و دیدگاه و مطالبات مدیرعامل و برنامه‌های کلان و 5 ساله‌ای که برای کانون تعریف شده را هم در کنار هم قرار دادیم و طی جلسه‌ای که با دبیر علمی جشنواره آقای نوایی تشکیل دادیم نقطه‌نظرات داوران را هم اضافه کردیم. در نهایت به این جمع‌بندی رسیدیم که با اعمال صحیح نقطه‌نظرات رسیده، جشنواره‌ی امسال با این گسترش قابل تاکیدی که همه شاهد آن خواهند بود، مواجه می‌شود. بنابراین می‌بینید که یک اتفاق نظر جمعی به برنامه‌ریزی‌های ما برای این جشنواره منتهی می‌شود. البته لازم به ذکر است که حتی در دوره‌های قبلی هم ما از حضور دوستان خارج از فضای کانون استفاده می‌کردیم. اصلا دبیر جشنواره‌ی قبلی، برخلاف امسال از همکاران داخل کانون نبود، بزرگانی مثل جواد محقق، شهرام شفیعی و .... دبیری جشنواره را به عهده داشتند.

- ما در نشر هم افت و خیز داشتیم با این حال امید داریم که در آینده‌ی نزدیک دوباره یک خیزش خوب در آن داشته باشیم. حالا این بحث همین تغییرات یا به قولی افت و خیز ما در دوسالانه یا سالانه برگزار کردن جشنواره است، چراکه تعداد کتاب‌های شرکت‌کننده در جشنواره ارتباط مستقیمی با شرایط نشر دارند. البته در طی این سال‌ها همه‌ی ناشران کودک و نوجوان نیامدند و برای شرکت در جشنواه قدم جلو نگذاشتند، اما این امید هست که اگر این فضا سالانه باشد و دبیرخانه‌ی دایمی فعال باشد ناشران دیگر هم حضور پیدا کنند.

ما می‌دانیم که در حوزه‌ی کودک و نوجوان بیش از این آماری که از جشنواره‌ی ما استقبال کردند ناشر داریم. اما برخی از ناشران رقبت ندارند کتاب‌هایشان در معرض داوری قرار بگیرد، شاید آن‌ها به حوزه‌ی نشر و کتاب کودک و نوجوان به عنوان حوزه‌ی بازرگانی و بیزنس نگاه می‌کنند! نگاهی که اصلا خوشایند نیست. با این حال سعی می‌کنیم با فعال‌سازی دبیرخانه‌ی دایمی، همه‌ی ناشران را بیش از پیش به این حوزه دعوت کنیم و آن‌ها را فعال‌تر کنیم. این تغییر باعث می‌شود که فضای نقدی هم به وجود بیاید و بعضی دوستان که با نگاه بازرگانی صرف وارد این حوزه شده‌اند، بدانند که نشر کودک و نوجوان یک حوزه‌ی بازرگانی صرف نیست و کار برای کودک و نوجوان یک رسالت بزرگ است.

- خب اجازه بدهید اول این موضوع را روشن کنم که در سال آینده ما صددرصد دبیرخانه‌ی دایمی جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان را داریم. اما اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم تا به حال هم برخی همکاران ما در این حوزه فعال بوده‌اند. شاید به صورت مشخص یک مکان و فضایی به عنوان دبیرخانه وجود نداشته، اما تعامل با ناشران در طول سال جریان و سریان داشته و حتی یکی از دو تا همکاران حوزه‌ی انتشارات ما به طور دایم در این بخش فعال بوده‌اند. اما به هر حال قبول داریم که ضعف داشتیم اما خیال داریم که از امسال به بعد با تاسیس دبیرخانه‌ی دایمی این ضعف را بپوشانیم.

- این سوال برمی‌گردد به گذشته. اما من می‌خواهم بگویم که نمی‌توان صددرصد توضیح داد که چرا این‌طوری نبوده. به‌هرحال یک حرکت فرهنگی برای این‌که به تکامل خودش برسد مرحله به مرحله پیش‌ می‌رود. کما این‌که برخی جشنواره‌ها که قدمت خیلی زیادتری دارند و توانستند به قوام خوبی برسند. این جشنواره هم می‌تواند یکی از همان‌ها باشد. امسال احساس می‌کنم یک جهش و حرکت خوب انجام شده و همین گسترده شدن و فضای نمایشگاهی هم که ایجاد می‌شود از نشانه‌های این حرکت خوب است.

این اتفاقات تازه، تغییرات خوشایندی هستند و می‌توانند نقطه‌ی ارزیابی ما باشند. خلاصه‌ی کلام این‌که بعد از برگزاری جشنواره بیاییم ببینیم چه‌قدر از این برداشت‌ها واقعا درست است. قعطا انتقادی که شما به آن اشاره کردید از مجموعه‌ی بازخوردهای خبری رسانه‌ها و افرادی که در آن حرکت فرهنگی سال‌های گذشته شرکت کرده‌اند شکل گرفته، حال آن‌که بازخورد همین اطلاعات به دست ما هم رسیده و منجر به حرکت‌های گسترده و جدیدی شده که در جشنواره‌ی امسال قرار است شاهدش باشیم. توصیه‌ی من این است که امیدوارانه به قضیه‌ی جشنواره امسال نگاه کنیم و ببینیم که چه‌قدر این‌ضعف‌ها را پوشش می‌دهد، بعد راجع به آن صحبت کنیم.

- لازم به گفتن نیست که کانون بخش بین‌الملل فعالی در حوزه‌ی کتاب دارد. اخیرا هم آقای شاه‌آبادی دبیر مجموعه‌ی رمان نوجوان امروز هم اعلام کرد که مکاتباتی با نویسندگان و رمان‌نویسان مطرح دنیا در زمینه‌ی ترجمه کتاب داشته است. برخی ناشران هم فعالیت‌های بین‌المللی خوبی در کشورهای دور و نزدیک دارند، مثلا در بولونیا و... اما این‌ها پراکنده است و شاید یکی از رویکردها و کارکردهای مهم جشنواره این باشد که بتواند این حرکت‌های پراکنده را که در طول سال درحال انجام اند، در یک نقطه متمرکز کند تا فعالیت‌ها در سطح بین‌المللی پویاتر باشند و بهتر دیده شوند. دقت کنید که من تاکید می‌کنم که بهتر دیده شوند نه این‌که وجود ندارند!

- این ایده در جشنواره‌ی مطبوعات مطرح شد، که امسال جشنواره‌ی مطبوعات در مازندران برگزار شد و دبیر آن هم مدیرکل کانون استان بود. اما در مورد جشنواره‌ی کتاب یک‌سری مشکلات داریم؛ بخش اعظم ناشران کودک و نوجوان در تهران مستقر هستند، چهره‌های شاخص و بزرگ ادبی و فرهنگی کودک و نوجوان هم غالبا در تهران هستند. مشکل هم این‌جاست که رفت‌وآمد این قشر عظیم، هزینه‌ی زیادی را به جشنواره تحمیل می‌کند. اما حرکاتی که کانون در سال‌های اخیر کرده از جمله پروژه‌ی «کتاب‌های خودمان» به شناسایی استعدادهای شهرستانی و نشر کتاب‌های آن‌ها می‌پردازد و این خودش یک گام به جلوست برای دخیل‌کردن بیش‌تر استعدادهای حاضر در استان‌ها. گام بعدی این است ‌که در استان‌ها رونمایی برخی کتاب‌ها با مشارکت کانون استان‌ها انجام می‌شود و همین باعث می‌شود که ناشران استانی هم در این حوزه فعال شوند. ما در فراخوان‌مان هم مقداری گسترده‌تر این موضوع را دیدیم و ان‌شاءالله در سال‌های آتی هم دامنه‌ی این جشنواره به سمت استان‌ها هم کشیده خواهد شد.

- این برمی‌گردد به جلسات شورای سیاست‌گذاری جشنواره و تصمیم‌گیری فردی در مورد آن چندان زیبنده نیست. اما امسال به واسطه‌ی این‌که این اتفاف در روز 18 تیرماه می‌افتد ما برنامه‌ی آشنایی با بنیاد آذریزدی را در کنار جشنواره تعریف کرده‌ایم. ولی ادامه‌ی این روند و سمت و سو دادن بهتر به آن در سال‌های آینده، برمی‌گردد به شواری سیاست‌گذاری. این شورا باید با ارزیابی‌هایی که می‌کند ببیند که چه بخشی مهم هست و تلاش ناشران باید به چه سمت و سویی جهت داده شود. این مورد یکی از رسالت‌های کانون هم هست، کانون باید تدبیر کند که در چه بخشی باید به ناشران کودک جهت بدهد یا شاید توجه آن‌ها را به خلا موجود بیش‌تر جلب کند. ما خودمان هم در بخش انتشارات کانون این دغدغه را داریم؛ یعنی ارزیابی می‌کنیم و مشخص می‌کنیم که امسال در فلان حوزه‌ها بیش‌تر باید کار کنیم. به عنوان مثال در حوزه‌ی طنز به حضور پررنگ‌تری نیاز داریم. روی این موضوع هم آماری کار می‌کنیم هم بازخوردش را از مراکز می‌گیریم و شروع می‌کنیم به بسط دادن آن.

جشنواره‌ی کتاب هم می‌تواند جدا از این اتفاق نباشد. ما باید بدانیم خلا موجود در حوزه‌ی کتاب‌های کودک و نوجوان چه هست و باید بیش‌تر در چه سمت و سویی ناشران را ترغیب کنیم.

- لازمه‌ی پربار شدن یک جشنواره همین بخش‌های جنبی است. اصلا اگر این بخش‌ها نباشند باید علت نبودش را پی‌گر شد. ابزار یک جشنواره هم برای این‌که به تمام اهداف خودش دست پیدا کند و بتواند به جمعیت هدفی که با او کار می‌کنند بهتر خدمات بدهد همین سمینارهاست. در این سمینارها علاقه‌مندان زیادی می‌آیند و جذب می‌شوند و نتیجه این می‌شود که در صورت درست برگزار شدن‌شان، شاهد اتفاق‌های خوشایندی در حوزه‌ی نشر خواهیم بود.

امسال ما در خصوص برنامه‌ریزی برای برنامه‌های جنبی یک خط اصلی داشتیم آن هم 18 تیرماه و بنیاد علمی مهدی آذریزدی بود. در خصوص سایر موضوعات هم اتاق فکر و کارشناسان ما به صحبت و بحث و بررسی کردند تا در نهایت به یک جمع‌بندی مناسب برسند.

- اگر بخواهیم تعریف جشنواره‌ی ملی را این‌طور بدهیم که جشنواره‌ی ملی یعنی تک تک استان‌ها در جشنواره حضور داشته باشند یا جشنواره‌ی ملی یعنی این که هرچه کتاب در کشور نشر پیدا می‌کند در این جشنواره حضور داشته باشد، خب این محقق نشده و فعلا هم نمی‌شود. بخشی از جشنواره منوط به حضور داوطلبانه است که تا حدی از دست ما خارج است؛ اما این‌که ما چه‌قدر تلاش می‌کنیم و چه‌قدر استقبال می‌کنیم از این حضور داوطلبانه، باید بگوییم که ما صددرصد آمادگی این را داریم که جشنواره را ملی برگزار کنیم، همه‌ی کتاب‌ها و همه‌ی نشرها را هم بپذیریم. ولی این‌که از این آمادگی همه‌جانبه‌ی ما چه‌قدر استقبال می‌شود، اصلا چه تعدادی از ناشران فعال هستند و ارشاد به عنوان مرجع صدور مجوز نظارت کافی و البته درست بر حوزه‌ی نشر خصوصا در حوزه‌ی کودک و نوجوان دارد یا نه، مباحثی است که از عهده‌ی جشنواره خارج است.

اتفاقا باید تاکید کنم که ما حساسیت‌های کانون را لحاظ نکرده‌ایم، ما فقط برای کانون هزینه نکرده‌ایم؛ هرچند اگر برای کانون هم این کار را می‌کردیم با آثار شاخصی روبه‌رو می‌شدیم. اما ما در حوزه‌ی نشر کتاب کودک و نوجوان از حضور همه‌ی ناشران بدون هیچ نگاه غرضمندی استقبال کرده‌ایم.

- قبل از هرگونه پیش‌بینی، باید آرزو کنیم که امیدواری در میان ناشران ما وجود داشته باشد. چون تنها نیروی امید است که می‌تواند ما را در سخت‌ترین شرایط هم زنده نگه‌دارد. اما حقیقت این است که حوزه‌ی نشر، واقعا روزهای تلخی را پشت سر گذاشت. رشد قیمت کاغذ و هزینه‌های چاپ هیچ ناشری را خوشحال نمی‌کند. ما خودمان هم به عنوان یک ناشر دوست داریم کتاب ارزان‌تر به دست کودک و نوجوان برسد و خانواده‌ها چنان معیشتی داشته باشند که ترجیح ندهند اگر پول اضافه در جیب‌شان ماند، کتابی هم بخرند و آن‌قدر قیمت کتاب مناسب باشد که همه بتوانند آن را تهیه کنند.

با این حال همان‌طور که اشاره کردم در شرایط فعلی تنها باید امیدوار بود که حوزه‌ی نشر به‌خصوص نشر کودک و نوجوان، بتواند با کم‌ترین آسیب ممکن از پس این تاثیرات بربیاید. در غیر این صورت باید شاهد کاهش رشد کیفی و کمی کتاب‌های کودک و نوجوان در آینده‌ی نه‌چندان دور باشیم. چون اولین تاثیر این اتفاقات، کناره گرفتن نویسنده‌های خلاق و رفتن ناشران به سمت نشر کتاب‌هایی است که در آن‌ها درآمدزایی حرف اول را می‌زند.