کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هر سال در نیمه‌ی دوم تابستان، اردوهای چندروزه‌ای را برای اعضای نوجوان برگزار می‌کند. در این گزارش، نگاهی داریم به فعالیت اعضا در این اردوها، برنامه‌هایی که برای آن‌ها در نظر گرفته میشود و تاثیرات شرکت در این اردوها بر رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با هدف پرورش و آموزش این گروه‌های سنی، برنامه‌ها و اهداف گوناگونی را دنبال می‌کند. در راستای این اهداف و برنامه‌ها، آموزش و پرورش فکر و اندیشه‌ی کودکان و نوجوانان از خلال فعالیت‌های گوناگون آموزشی، فرهنگی و تفریحی حاصل میشود. برگزاری اردوهای تفریحی‌آموزشی برای اعضای نوجوان کانون در سراسر کشور از جمله‌ی این برنامه‌ها است.
برگزاری بیش از دو هزار اردو در سال
به سراغ یکی از مسوولان دخیل در برگزاری اردوهای کانون رفتیم؛ ویدا ملکی، کارشناس مسوول فرهنگی درباره‌ی تعداد اردوگاه‌های کانون در سراسر کشور گفت: کانون فقط یک اردوگاه در شهر چالوس (اردوگاه شهید مهدی‌زاده) در دلگشای مازندران دارد. تا چند سال پیش (دهه‌ی هشتاد) تمام اردوها در این اردوگاه برگزار می‌شد و استان‌ها در گروه‌های مختلف منطقه‌ای تحت نظارت ستاد، اردو برگزار می‌کردند. اما در چند سال گذشته با هدف بالابردن ضریب ایمنی و کنترل هزینه‌ها، اردوها به شکل استانی و فرااستانی برگزار شدند. بدین معنا که هر استان اردو را در استان خودش یا استان همجوار برگزار می‌کند و چون استان‌ها اردوگاه ندارند، اردوگاه‌های سازمان‌هایی چون کمیته‌ی امداد، آموزش و پرورش، تربیت معلم، بنیاد شهید و... را اجاره می‌کنند.
به گفتهی او، اردوها معمولا در فصل تابستان برگزار می‌شوند. اما برخی استان‌ها بنا به مناسبت‌ها یا برنامه‌های خاص، اردو برگزار می‌کنند. ولی چون بیتوته ندارند، این اردوهای کوتاه، بازدید یا گردش نامیده می‌شوند. البته در تابستان تقریبا تمام مراکز اردوهای سطح مرکز را دارند و گاه تمام اعضای گروه سنی مورد نظرشان را به اردو می‌برند. اما اردوهای استانی که از سوی ستاد هدایت و نظارت می‌شوند طبق شیوه‌نامه‌ی ارسالی از سوی ستاد اجرا می‌شوند.
برای شرکت در این اردوها اغلب اعضای فعال از سوی مراکز و مربیان انتخاب می‌شوند. به گفتهی ملکی، آمار برگزاری اردوها تا بیش از دو هزار بار در سال می‌رسد و بیش از 60 هزار عضو کانون در این اردوها شرکت می‌کنند.
از موضوع تا هدف
این اردوها در هر دوره اغلب با موضوع یا هدف خاصی برگزار می‌شوند. این کارشناس مسوول درباره‌ی چگونگی انتخاب اهداف و موضوع اردوها توضیح داد: اگر اردو در سطح مرکز برگزار شود موضوع بنا بر شرایط و نیاز مرکز از سوی مسوول و مربیان مرکز انتخاب میشود. اما اردوهای سطح استان که از سوی ستاد تعریف می‌شوند موضوع‌شان سالانه انتخاب میشود.
در بیش‌تر اردوها به‌ویژه اردوهایی که موضوع آن‌ها از سوی ستاد انتخاب می‌شوند تاکید بیش‌تر بر طبیعت و محیط زیست است. ملکی در توضیح این مساله اظهار کرد: باتوجه به این‌که اغلب اردوها در طبیعت برگزار می‌شوند، طبیعت در فضای اردوگاه‌ها غالب است. از سویی، وقتی تمام سال اعضا در محیط بسته‌ی مراکز فعالیت می‌کنند، اردوها بهترین فرصت هستند تا اعضا با طبیعت و محیط زیست به شکل عملی آشنا بشوند. اما این بدان معنا نیست که تمام برنامه‌ها حول محور محیط زیست هستند.
او درباره‌ی دیگر برنامه‌ها یا محورهای اردوها افزود: کارگاه‌های کمک‌های اولیه که با حضور نیروهای هلال احمر برگزار می‌شوند، بازدید از نمایشگاه‌های مختلف مانند مردم‌شناسی، شب‌های نجوم و رصد ستارگان، کارگاه کاردستی، جُنگ‌های شبانه یا عصرانه، رادیو اردو که اغلب اعضا دست‌نوشته‌های خود را در آن می‌خوانند، بازی‌های بومی‌محلی، پخت غذا و... از جمله برنامه‌هایی هستند که به شکل خاص تنها با محوریت طبیعت و محیط زسیت انجام نمی‌شوند و پیرامون محورهای دیگر در اردوها در نظر گرفته می‌شوند.
علاوه بر این، برنامه‌ها و محورهای کلی هر اردو شامل فعالیت‌ها و برنامه‌های جزئی مختلف دیگری نیز میشود. به گفتهی ملکی این برنامه‌ها شامل دو گروه ثابت و متغیر هستند. او با تاکید بر این‌که منظور از اردو، زمانی است که قرار است اعضا در جایی به مدت یک یا دو شب اقامت داشته باشند، توضیح داد: برنامه‌های ثابت شامل کمک‌های اولیه، رادیو اردو، بازی‌های بومی‌محلی، جُنگ‌های شبانه یا عصرانه، رصد ستارگان، بازدید از بازار محلی، کتاب‌خوانی و حضور یک ماشین سیار شهری یا روستایی در محل اردوگاه میشود. برنامه‌های متغیر نیز شامل برنامه‌هایی است که هر استان بر اساس موضوع انتخابی تدوین و بنا بر ذوق، خلاقیت و شرایط هر استان فرق می‌کند.
تجربه‌ی سازش و همکاری
مهشید جهازی، کارشناس مسوول فرهنگی کانون استان بوشهر و دبیر اجرایی و محتوایی برگزاری اردوهای این استان درباره‌ی اردوهایی که برای اعضای کانون استان برگزار میشود، می‌گوید: بوشهر به دلیل گرمای شدید که تقریبا از فروردین تا آبان یا آذر ادامه دارد، هیچ اردوگاهی ندارد. اما ما بچه‌ها را برای اردو به مناطق سردتر مانند استان فارس یا چهارمحال و بختیاری می‌بریم. این اردوها هر سال و به‌طور مرتب یک سال برای دخترها و یک سال برای پسرها و البته برای گروه سنی د، در نیمه‌ی نخست شهریور به صورت برون‌استانی برگزار میشود. بچه‌ها در این اردوها هم‌زیستی را یاد می‌گیرند.
او مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف برگزاری این اردوها را «فعالیت گروهی و زندگی گروهی خارج از امکانات رفاهی که بچه‌ها در منزل از آن‌ها برخوردار هستند» برشمرد و گفت: در این اردوها بچه‌ها یاد می‌گیرند با شرایط سخت کنار بیایند. با همسن و سالان خودشان هماهنگ شوند، درحالی‌که دیدگاه‌های خودشان را دارند. بچه‌ها با تربیت‌ها و فرهنگ‌های خانوادگی مختلف و متفاوت سازش و همکاری با یک‌دیگر را تجربه می‌کنند.
او مثالی زده و می‌افزاید: سال‌های پیش در اردو بچه‌ها در چادر اقامت داشتند؛ برای همین با امکانات کم سعی می‌کردند بهترین لحظات را پشت سر بگذارند و به یک‌دیگر کمک کنند.
موضوع اغلب این اردوها معمولا طبیعت‌گردی و محیط زیست است. جهازی درباره‌ی این موضوع تاکید کرد: موضوع اردوها با عنوان طبیعت‌گردی یا محیط زیست برای این است تا بچه‌ها یاد بگیرند قدر طبیعت را بدانند، با آن آشنا شوند و برای حفظ محیط زیست گام بردارند.
محور اردوهای استانی چیست؟
او در ادامه به برخی از فعالیت‌ها در طول اردو اشاره کرد و توضیح داد: به‌طور معمول کارگاه‌های فرهنگی، هنری، ادبی در این اردوها برگزار میشود. همچنین سعی می‌کنیم مواد و وسایل بومی را به همراه خودمان ببریم تا بچه‌ها در کارگاه‌ها از آن‌ها استفاده کنند. برای مثال در کارگاه هنری بچه‌ها با هسته یا برگ خرما کارهای دستی مانند حصیربافی یا سفال را انجام می‌دهند. در کارگاه‌های ادبی از دست‌نوشته‌های بچه‌ها استفاده میشود. همچنین در کارگاه‌ها فرهنگی با کمک مواد دورریختنی به نوعی بازیافت فرهنگی و هنری انجام میشود و بچه‌ها فعالیت‌هایی را با موادی که در ظاهر غیرقابل استفاده بودند، انجام می‌دهند.
به گفتهی این مسوول، برای مثال در اردوی اعضای کانون بوشهر، که در شیراز برگزار میشود، در کنار این فعالیت‌ها، بازدیدهای مذهبی، علمی و ادبی نیز داریم. بازدید مذهبی شامل زیارت شاهچراغ و بازدید علمی شامل بازدید از موزه‌ها، باغ ارم و باغ گل‌ها میشود. در بازدید ادبی نیز بچه‌ها را به آرامگاه سعدی و حافظ می‌بریم. بچه‌ها با کمک مربیان‌شان از پیش فال حافظ تهیه و در سبدهای حصیری بافته شده توسط خودشان به بازدیدکنندگان ارایه می‌کنند.
این کارشناس مسوول فرهنگی ادامه داد: همچنین حافظ‌خوانی توسط اعضا و مربیان انجام میشود، که برای بازدیدکننده‌های بزرگ‌سال و خارجی نیز جذاب است. یکی دیگر از برنامه‌ها در این اردوها به معرفی شخصیت‌ها مانند شخصیت حافظ یا سعدی اختصاص دارد. هرچند اردوها سه یا چهار روزه هستند اما بسیار پربارند. اجرای کارهای گروهی دیگر مانند نماز جماعت، ورزش صبحگاهی، بحث گروهی پیرامون مباحث علمی و... نیز از دیگر فعالیت‌ها است.
جهازی با اشاره به این‌که برای بردن بچه‌ها به اردو محدودیت‌هایی دارند، گفت: هرچند علاقه‌مندیم همهی بچه‌ها را به اردو ببریم، اما این محدودیت‌ها شامل مساله‌ی مالی، تامین وسیله‌ی نقلیه و تامین امنیت بچه‌ها میشود. برای همین، اولویت با بچه‌های کتاب‌خوان و افرادی است که بیش‌ترین تعداد کتاب را در آن سال خوانده‌اند. این بچه‌های فعال با کمک مربیان شناسایی و به اردو دعوت می‌شوند. جهازی تاکید کرد این کار، انگیزه‌ای برای دیگر اعضا ایجاد می‌کند تا سال بعد بیش‌تر فعالیت کنند و کتاب بخوانند.
تقویت حس مشارکت جمعی
ایمانه رجبی، مربی فرهنگی مرکز گلوگاه استان مازندران درباره‌ی اردوهای این استان که در اردوگاه دلگشا برگزار میشود، گفت: اردوهای استان ما در ماه شهریور و به مدت سه شب و چهار روز برای اعضای دختر و پسر نوجوان برگزار میشود.
او درباره‌ی فعالیت‌های مختلف طی این اردوها توضیح داد: فعالیت‌های این اردوها شامل بخش‌های مختلف دینی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی و مسابقات ورزشی میشود؛ در هر کدام از این بخش‌ها برنامه‌های متنوعی اجرا میشود. برای مثال در بخش دینی نماز جماعت، گفتمان دینی، مباحث آزاد، بازدید از مکان‌های زیارتی مانند امام‌زاده‌های اطراف اردوگاه یا حفظ احادیث و.. در بخش فرهنگی برپایی جُنگ‌های شبانه یا در بخش تفریحی ساخت مجسمه‌های شنی در کنار ساحل، استفاده از تله‌کابین یا در بخش علمی رصد ستارگان و پرداختن به مباحث رسانه‌ای، از جمله‌ی این برنامه‌ها هستند.
رجبی درباره‌ی انتخاب اعضا برای شرکت در اردو توضیح داد: اردوها در سطح استان و به صورت رایگان برگزار میشود. هر مرکز به صورت مستقل اعضای فعال در بخش فرهنگی، هنری و ادبی را معرفی می‌کند تا این افراد چند روزی را به اردوگاه دلگشا بیایند.
آشنایی‌های جدید، دنیاهای جدید
این مربی فرهنگی معتقد است: باتوجه به این‌که فعالیت‌هایی که در اردوگاه انجام میشود به صورت گروهی و جمعی است، بچه‌ها با اعضای مراکز دیگر آشنا می‌شوند و فعالیت‌های مشترکی مانند تهیه‌ی روزنامه دیواری، کاردستی یا سفره‌آرایی را با هم انجام می‌دهند. این شیوه در کنار رقابت سالم، حس مشارکت جمعی را نیز در بچه‌ها تقویت می‌کند. از سوی دیگر تفریحی لذت‌بخش است و خاطره‌ی خوبی برای بچه‌ها بر جای می‌گذارد.
او در ادامه تاکید کرد: در کنار همهی این‌ها، آموزش‌هایی هم برای بچه‌ها در طی اردو در نظر گرفته میشود. کارگاه‌های آموزشی مانند استفاده از شبکه‌های مجازی که با حضور متخصصان برگزار میشود. مباحث روز برای این کارگاه‌ها در نظر گرفته میشود تا با توجه به مسایل روز جامعه‌ای که نوجوانان با آن درگیر هستند، بچه‌ها را به مباحث چالشی و مفید دعوت کنیم.
او با اشاره بر این‌که تمامی این برنامه‌ها به گونه‌ای در نظر گرفته میشود تا وقتی بچه‌ها از اردو بازمی‌گردند دستاوردی از این اردو چه از نظر علمی و آموزشی چه از نظر مباحث فرهنگی و دینی با خود به یادگار ببرند، درباره‌ی ایجاد انگیزه در اعضا برای شرکت در این اردوها گفت: جشنواره‌های متفاوت در سطح مرکز مانند مسابقات کتاب‌خوانی، لیگ کتاب‌خوانی و به‌طورکلی فعالیت‌های کتاب‌محور و همچنین فعالیت‌هایی در زمینه‌ی تحقیق و پژوهش یا کاردستی در طی سال برگزار میشود و مربی‌ها با بچه‌ها در این حوزه‌ها کار می‌کنند. اعضا می‌دانند خروجی کارهایشان امکان حضور در اردو و شرکت در چنین برنامه‌هایی را برای آن‌ها به همراه دارد و تشویق می‌شوند تا بیش‌تر و بهتر در این فعالیت‌ها شرکت کنند.
گزارش از فرناز میری
