به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون؛ کارگاه «مهارت‌های درک ارتباط در فضاهای فرهنگی مبتنی بر نگاه آینده‌نگارانه» با حضور سیده‌زهرا اجاق و احمد شاکری، اعضای هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صبح روز ۲۲ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد.
در ابتدای کارگاه، احمد شاکری گفت: در فرایند آینده‌نگاری، بحث سناریونگاری اهمیت دارد تا بتوانیم با درکی از گذشته، تصویری از آینده داشته باشیم. عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: اساس سناریو روایت است، یعنی تولید روایت‌های مختلف از اتفاقی که پیش نیامده تا بتوان بهترین مواجهه در آینده را امکان‌پذیر کرد.
شاکری تاکید کرد: ویژگی یک سناریوی خوب در درجه اول این است که با پرسشی همراه باشد. پرسش از خود، زمان و اجتناب از نگاه تک‌ساحتی اساس یک سناریوی خوب است. یعنی ما، در مقام یک سناریونویس خوب برای آینده، باید چارچوبی برای پرسش خود داشته باشیم و همزمان راستی‌آزمایی کنیم که در آینده دچار تغییرهایی خواهیم شد. کمااینکه لازم است تحلیل دقیقی از فضاها در زمان‌های مختلف ارائه دهیم. اجتناب از نگاه تک‌ساحتی از دیگر وظایف ماست. گاهی وقت‌ها ما موضوع را، از نگاه خود می‌بینیم و گاهی از نگاه طرف دوم شخص ولی بهترین روایت در فضای سوم شخص شکل می‌گیرد. شاکری تاکید کرد: ویژگی یک سناریوی خوب در درجه اول این است که با پرسشی همراه باشد. پرسش از خود، زمان و اجتناب از نگاه تک‌ساحتی اساس یک سناریوی خوب است. یعنی ما، در مقام یک سناریونویس خوب برای آینده، باید چارچوبی برای پرسش خود داشته باشیم و همزمان راستی‌آزمایی کنیم که در آینده دچار تغییرهایی خواهیم شد. کمااینکه لازم است تحلیل دقیقی از فضاها در زمان‌های مختلف ارائه دهیم. اجتناب از نگاه تک‌ساحتی از دیگر وظایف ماست. گاهی وقت‌ها ما موضوع را، از نگاه خود می‌بینیم و گاهی از نگاه طرف دوم شخص ولی بهترین روایت در فضای سوم شخص شکل می‌گیرد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: ما، در مقام سناریونویس باید برای خودمان تغییرهایی را قابل پیش‌بینی کنیم. این پیش‌بینی‌پذیری به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا عقلانیت سناریو را افزایش دهند. ما سه نوع آینده داریم؛ «آینده ممکن»، «آینده محتمل» و «آینده مطلوب». «آینده ممکن» آینده‌ای منطقی و معرفتی است که روی کاغذ معنی پیدا می‌کند و درباره واقع آینده‌سنجی است. منظور از «آینده محتمل»، آینده‌ای است که احتمال وقوع آن وجود دارد و منظور از «آینده مطلوب» امری است که با دست‌کاری و دخالت در امور جاری امکان وقوعش در آینده وجود دارد. به این ترتیب ما برای آینده‌نگری نیازمند لحاظ کردن یک‌سری ملاحظه‌ها هستیم از جمله کنار گذاشتن تصاویر ذهنی و پیش پذیرفته‌ها.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بخشی از سخنان خود گفت: فضا مجموعه‌ای از مکان و روابط انسانی است. فضا می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد. آنچه برای ما مهم است روابط و ارتباط‌هایی است که در این فضاها شکل می‌گیرد. در هر فضایی، خاطره‌هایی درج شده است که به ما امکان می‌دهد روابط‌مان را تنظیم کنیم و مرزهای فضاها به ما کمک می‌کند گرایش‌ها و رفتار افراد را، مرزبندی کنیم. گاهی فضا اقتدارگرایانه است مثل فضایی که معلم در کلاس ایجاد می‌کند و گاه فضا فضای مقاومتی است مثل فضایی که دانشجویان در کلاس ایجاد می‌کنند. فضاها مرزهای فرهنگی را مشخص می‌کنند و حاوی گذشته‌ای هستند که در پیوند با حال، می‌تواند به ما کمک کند آینده را ترسیم کنیم.
پیش‌فرض‌ها بخش زیرین فرهنگ را شامل می‌شود
سیده‌زهرا اجاق دکتری تخصصی علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران نیز با حضور در این نشست گفت: پیش فرض‌ها، بخش زیرین فرهنگ را شامل می‌شود. وقتی از فرهنگ حرف می‌زنیم منظورمان مجموعه مصنوعات، ارزش‌ها، باورها و مفروضات است. انسان‌ها در فرهنگ‌های مختلف بزرگ می‌شوند، بنابراین مفروضات خاصی دارند.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: یک زمانی در مدارس تفکیک جنسیتی مهم نبود ولی از یک زمان به بعد مهم شد. ما، این دو فرهنگ را در جامعه خود دیده‌ایم. اما چه چیزی باعث می‌شود که این فرهنگ‌ها در جامعه ایجاد شوند؟ پاسخ، مفروضات متفاوت است. وقتی کسانی که آیین‌نامه‌ها را، می‌نویسند مفروضات مختلفی داشته باشند؛ ارزش‌ها و باورهای مختلفی در آنها شکل می‌گیرد. نسل جوان‌تر، با بسیاری از باورهای ما، به چالش رسیده است. اما این ارزش‌ها ریشه در مفروضات ما دارند و به نظر می رسد، مفروضات آنها تغییر چندانی نکرده بلکه مصنوعات فرهنگی که مربوط به ظواهر فرهنگی مانند پوشش است را به گونه‌ای تغییر داده که مفروضات بنیادینی مثل عدالت، فروتنی، احترام یا انسانیت را حفظ کند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تاکید بر اینکه ما در زمینه‌های فرهنگی متفاوتی پرورش پیدا می‌کنیم و این برای تنوع و حفظ حیات ما ضروری است؛ تصریح کرد: این موضوع نشان می‌دهد که فرهنگ به چه سمت و سویی می‌رود. ما می‌دانیم تلاش برای ایجاد فضای فرهنگی یکسان ممکن نیست.
فرهنگ مقوله‌ای است که منتقل می‌شود. شما فقط می‌توانید استانداردهای فرهنگی را منتقل کنید مثلاً بگویید به عنوان یک مسلمان ما باید شعائر اسلامی را رعایت کنیم. در اینجا شنونده در انتخابات خود برای چگونگی رعایت شعائر آزاد است.
وی افزود: آینده مطلوب ما، بر اساس دانش تاسیت یا ضمنی ما شکل گرفته که ما نمی‌توانیم آن را توضیح دهیم. اگر ما بتوانیم نقشه راه را، ترسیم کنیم به آینده مطلوب می‌رسیم. آینده‌نگاری به ما کمک می‌کند که آینده را بسازیم و برای آن سناریوهای مختلف بنویسیم. در حال حاضر؛ تغییرهای عمده‌ای در سطح زندگی نسل جوان ایجاد شده است. آنان از دوران کودکی می‌خواهند در کارها مشارکت داشته باشند و این مهم‌ترین تحول نسلی است که ما باید به آن تکیه کنیم و آدم‌ها را در همه امور جامعه به مشارکت واقعی بگیریم.
سیده‌زهرا اجاق در بخشی از سخنان خود گفت: فرهنگ چینشی از مصنوعات و اجزا است. در واقع هر چینشی ناشی از فرهنگی است که بر آن حاکم است. در پس هر چینشی مفروضاتی است که فضای آن را سامان می‌دهد. اینکه شما تصمیم می‌گیرید در هر فضایی چه چینشی داشته باشد، از مفروضات شما نشات می‌گیرد. گاه ما مفروضاتی داریم که از آنها اطلاعی نداریم. انسان‌ها در فرهنگ‌های مختلف رشد پیدا می‌کنند و نحوه فهم آنها از مصنوعات، باورها و مفروضات فرهنگی، فرایندی است که باعث جامعه‌پذیری می‌شود.
این نشست که به صورت کارگاهی برگزار شده بود، با پرسش و پاسخ حضار پایان یافت.
