اما در کنار تولید و تهیه‌ی فیلم‌های پویانمایی حرفه‌ای در سطح کشور، آموزش این هنر به کودکان و خصوصا نوجوانان، یکی از برنامه‌هایی است که در فعالیت‌های کانون دنبال می‌شود. فعالیتی که به خاطر تنوع و جذابیت خاص خود، یکی از مهم‌ترین علاقه‌مندی اعضا در زمینه‌ی کارهای هنری است.
در این شماره از «خبرنامه‌ی کانون» نگاهی داریم به این فعالیت، و در قالب یادداشت‌هایی از مربیان و کارشناسان این رشته در استان‌های مختلف، هم با بخش‌ها و تکنیک‌ها و شیوه‌های این فعالیت آشنا می‌شویم، هم فضای کلی حاکم بر این کارگاه‌های هنری را بازمی‌شناسیم.
هریک از یادداشت‌های حاضر، بازگوکننده‌ی گوشه‌ای از کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزش پویانمایی در مراکز کانون از شمال تا جنوب و غرب و شرق است.
پویانمایی، فعالیت عضومحور
زهرا محیطی برندق، مربی فرهنگی مرکز خلخال
فعالیت پویانمایی نزدیک به 9 سال است که در مرکز کانون خلخال انجام می‌گیرد و تاکنون آثار زیادی با تکنیک‌های مختلف در حوزه‌ی کودکان و نوجوان و مربیان تولید شده است. سیر آموزش این هنر به اعضا به‌صورت فرایندمحور است. بدین‌شکل که در اولین مرحله، اقدام به تبلیغ، عضوگیری و سنجش اعضا برای انتخاب اعضای کارگاه‌ها می‌کنیم. تبلیغ این فعالیت با هدف جذب و نگه‌داری اعضا، به‌ویژه نوجوانان بوده و به روش‌های اعلام مربیان در مرکز، نوشتن آگهی، پارچه‌نویسی و نصب بنر در مکان‌های پرتردد، یا نزدیک مدارس و کتاب‌خانه‌های عمومی شهر صورت می‌گیرد.
در مرحله‌ی دوم، اقدام به ثبت نام از کودکان و نوجوانان متقاضی نموده، سپس طی 2 جلسه گفت‌وگو و پرسمان، اقدام به جمع‌آوری اطلاعات از میزان صبر و حوصله، علاقه، توانایی‌های هنری (طراحی، نقاشی، رنگ‌آمیزی، عروسک‌سازی با خمیر و اسفنج، تقلید صدا و آواسازی، خلق موسیقی زبانی و ابزاری و... )، توانایی‌های ادبی (نویسندگی، ایده‌یابی، تخیل و.. ) و موارد دیگر می‌کنیم.
مرحله‌ی سوم، انتخاب اعضا برای کارگاه‌ها بر حسب جنس و سن است. در هر کارگاه 6 تا 8 نفر حضور پیدا می‌کنند. هر جلسه برای کودکان 90 دقیقه و برای نوجوانان 120 دقیقه به طول می‌انجامد.
بعد از این مراحل، کار آموزش به طور عملی شروع می‌شود. آموزش با روش جزء به کل و ساده به پیچیده صورت می‌گیرد. جلسه‌ی اول و دوم به‌صورت تئوری برگزار شده و تکنیک‌های مناسب کودک و نوجوان همچون نقاشی (paper)، خمیری، مقوایی (cut out) و عروسکی با نشان دادن نمونه به آن‌ها معرفی می‌شود. سپس مربی به آشنا کردن اعضای کارگاه با مقوله‌ی انیمیشن، پخش آثار اعضا و مربیان و یک نمونه متحرک‌سازی بسیار کوتاه با اشیای ساده مانند مدادتراش، سکه، توپ و... می‌پردازد. در پایان از گروه‌ها خواسته می‌شود یک متحرک‌سازی کوتاه (چند ثانیه‌ای) طبق آموزش انجام دهند.
در جلسه‌ی سوم اعضای کارگاه‌ها را گروه‌بندی کرده و سرگروه انتخاب می‌شود. سپس از آن‌ها می‌خواهیم با همفکری و مشورت با یک‌دیگر، ایده‌های خود را که اغلب داستان‌های کوتاه هستند، بنویسند. (مرحله‌ی تولید ایده)
در جلسه‌ی بعدی، گروه‌ها ایده‌ی خود را انتخاب می‌نمایند. سپس نحوه‌ی سناریونویسی به آن‌ها آموزش داده می‌شود. در این مرحله، گروه‌ها موارد زیر را برای سناریونویسی پیش‌بینی می‌کنند: زمان، مکان، زاویه‌ی دید، و ترتیب پلان‌ها و سکانس‌ها و نوشتن گفت‌وگوها (دیالوگ‌ها).
جلسه‌ی بعدی، ویژه‌ی تدوین سناریو است. اعضای گروه‌ها، سناریوی خود را که در واقع نقشه و راهنمای کارشان است، می‌نویسند و سپس شروع به طراحی پس‌زمینه و شخصیت‌ها می‌کنند.
جلسه‌ی ششم، مربوط به ضبط صداست. در این مرحله از صدای اعضا استفاده می‌شود و گروه‌ها حتی‌الامکان صداها و افکت‌ها را خودشان تولید می‌کنند. مثلا تقلید صدای حیوانات و پرندگان مختلف، یا تقلید صدای باد، رعد و برق ( که معمولا با حرکت دادن طلق صورت می‌گیرد) صدای اتومبیل‌ها، راه رفتن، خندیدن، سوت زدن و... اگر در مواردی نتوانند خودشان صدا تولید کنند، به ناچار از افکت‌های آماده استفاده می‌کنند.
مرحله‌ی ضبط صدا قبل از متحرک‌سازی اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه با توجه به میزان زمان صدا یا افکت، متحرک‌سازی یا عکس‌برداری صورت می‌گیرد. انجام این کار، در مرحله‌ی تدوین نیز کمک شایانی می‌کند. به طور مثال اگر در یک انیمیشن، پیش‌بینی شود که گفت‌وگوی یک شخصیت 5 ثانیه است و گفت‌وگوی شخصیت بعدی 7 ثانیه، انیماتور می‌فهمد که برای هر گفت‌وگو، چند فریم اختصاص دهد، لذا در زمان تدوین نیز صدا و تصویر باهم همخوانی داشته و اشکال زیادی به وجود نمی‌آورند.
در جلسات بعدی، ساخت دکور یا پس‌زمینه و کاراکترها (شخصیت‌های انیمیشن) بر حسب تکنیک انتخابی آغاز می‌شود. معمولا کودکان بیش‌تر از تکنیک‌های خمیری استفاده می‌کنند و نوجوانان نیز به تکنیک کات‌اوت، عروسکی و نقاشی علاقه دارند. این مراحل جذابیت خاصی برای اعضا دارد و آن‌ها لحظه‌هایی شیرین و به یادماندنی را در دفتر خاطرات‌شان ثبت می‌کنند. این مرحله بین 2 یا 3 جلسه به طول می‌انجامد.
بعد از آماده شدن کارِ ساخت دکورها و کاراکترها، مرحله‌ی مهم عکس‌برداری یا انیمه‌کردن آغاز می‌شود. گروه‌ها دکور خود را در محل مناسبی در اتاق انیمیشن می‌چینند، سپس دوربین را روی سه‌پایه نصب و آن را بالای دکور یا روبه‌روی آن تنظیم می‌کنند. در این مرحله برای تنظیم نور، اتاق را تاریک کرده و از طریق دو یا چند چراغ مطالعه، نور لازم را تنظیم می‌کنند.
کار متحرک‌سازی با حرکت دادن کاراکتر بر روی دکور، طبق سناریو شروع می‌شود. کارگروه‌ها به هنگام عکس‌برداری به زمان حرکت توجه خاصی باید داشته باشند. یعنی اگر سرعت حرکت کاراکتر بالا باشد، نیاز به فریم کم‌تری دارند، ولی اگر سرعت حرکت کاراکتر کم باشد یا به عبارت دیگر کاراکتر آرام و آهسته حرکت کند، نیاز به فریم بیش‌تری هست. زمان این جلسات بستگی به زمان کار دارد، یعنی اگر کار، کوتاه (بین 20 تا 1 دقیقه) باشد، در دو یا سه جلسه تمام می‌شود، ولی اگر کار بیش از یک دقیقه باشد، نیاز به جلسات بیش‌تری هست.
پس از اتمام مرحله‌ی عکس‌برداری، نوبت به مرحله‌ی آخر یعنی تدوین و صداگذاری می‌رسد. در این مرحله، اگر اعضای گروه‌ها با اصول و فنون تدوین آشنا باشند، خودشان با نظارت مربی تدوین را انجام می‌دهند ولی اگر آشنا نباشند، مربی کار تدوین را انجام می‌دهد. البته لازم به ذکر است که مربی پیوسته از نظر اعضای گروه‌ها در تدوین و صداگذاری استفاده می‌کند. در پایان باید اذعان کرد که کار کودکان و نوجوانان در مراکز، هرچند دارای کاستی‌هایی باشد، مهم، جذاب و زیباست، چراکه مهم‌ترین هدف در این کارگاه‌ها، تقویت روحیه‌ی همکاری، همفکری و هم‌اندیشی، به عینیت درآوردن ایده‌های خلاق و پویا و بالابردن توانایی‌های اعضا در زمینه‌های مختلف است. چراکه اعضا در این کارگاه‌ها هم کار هنری مثل طراحی و نقاشی انجام می‌دهند، هم کاردستی می‌سازند، هم با موسیقی سروکار دارند، هم کارهای فنی و رایانه‌ای انجام می‌دهند و هم به ادبیات و آشنا شدن با قصه‌ها، مثل‌ها، متل‌ها و داستان‌های کتب کهن ایرانی روی می‌آورند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که کلاس‌های انیمیشن، کلاس‌های چندرسانه‌ای است و هرچه آن‌ها را تقویت کنیم، به همان میزان می‌توانیم بهره‌برداری نماییم.
پویانمایی، راهی به زندگی
سعید گل گل، مربی مسوول مرکز دزفول
«تخیل»، دنیایی عجیب، پیچیده و در عین حال جذاب و الهام‌بخش است. بسیاری از رویدادها و پدیده‌ها از عالم خیال نشات گرفته و در هر دوره و عصری به مدد امکانات و تجهیزات موجود، عینیت یافته است. عصر حاضر نیز به سهم خود با پدیده‌ی «پویانمایی» بستر عینیت‌بخشی به جلوه‌های مجازی تخیل را شاهد است.
قابلیت اجرای ایده‌های پویا با مضامین گوناگون بارزترین ویژگی جذاب این پدیده‌ی هنری است. ذهن سیال، تخیل فعال و روحیه‌ی کنجکاو دوران نوجوانی شرایط ایده‌آلی برای فراهم نمودن زمینه‌ی تجربه‌ی مهارت‌های ساده‌ی پویانمایی در کارگاه‌های هنری مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.
مهیا ساختن فضایی برای کسب این تجارب از یک‌سو نوجوانان را در ایده‌پردازی و سوژه‌یابی توانا می‌سازد تا در فرایند اعجازآمیز پویانمایی، مهارت‌های ذهنی و بالقوه‌ی خود را بالفعل نماید. از سویی دیگر با نحوه‌ی کاربرد و استفاده‌ی مفید از فن‌آوری‌های روز از جمله کامپیوتر، تبلت، موبایل، اینترنت و... که به بهانه‌های گوناگون در متن و بطن زندگی او را مستقیم و غیر مستقیم مخاطب قرار داده، آشنا می‌شود.
آن‌چه باعث تفاوت بین «فیلم پویانمایی» با «فیلم زنده» می‌شود و حتی در مواردی به کمک فیلم زنده‌ی سینمایی بیاید و به ایجاد دنیای مجازی و خلق دنیای تخیلی هنر هفتم کمک کند و در عین حال خود بتواند جایگاه هنر هشتم را کسب نماید، ویژگی‌هایی مانند:
اغراق در حرکات به دلیل عدم تبعیت و محدودیت به نیروی جاذبه
وجود حرکات مجازی به جای واقعی
فانتزی یا به عبارتی ساختارشکنی از محدودیت‌های عوالم واقعی
و...
تجربه‌ای که در این زمینه داشتیم، به این شرح است:
با بهره‌گیری از تجارب واحد محترم کارشناس هنری کانون استان سرکار خانم ماهدخت فارسانی و مطالعه منابع موجود اولین دوره‌ی آموزش پویانمایی با هدف آشنایی نوجوانان با مبانی مقدماتی پویانمایی در تابستان 87 در مرکز فرهنگی‌هنری یک دزفول برگزار شد.
پس از مطالعه‌ی کتاب‌ها و جزوات موجود در مرکز و برنامه‌ریزی منسجم، کارگاه آموزش پویانمایی به شرح ذیل در یک روند پنج ساله در این مرکز کلید خورد.
1) انتخاب گروه سنی و جنسیت اعضای شرکت‌کننده در فعالیت پویانمایی (شامل گروه‌های سنی ج و د، دختر و پسر)
2) آشنایی اعضا با مفاهیمی همچون پویانما و پویانمایی و تفاوت آن با فیلم زنده
3) معرفی ابزار کار انیماتورهای آماتور و انیماتورهای حرفه‌ای
4) معرفی و نحوه‌ی استفاده از موبایل و دوربین دیجیتال به عنوان حداقل وسایل مورد نیاز جهت ساخت پویانمایی
5) آشنایی و معرفی استوری‌برد در پویانمایی (در استوری‌برد کلمات از فیلم‌نامه به صورت تصویر ترجمه می‌شود و هدف اصلی تعریف داستان پویانمایی است)
6) آموزش انواع تکنیک‌های ساخت پویانمایی (تکنیک نقاشی کردن، ماسه‌ای، عروسکی، کات اوت، پیکسیلیشن و...)
لازم به ذکر است که برای آموزش هر تکنیک پویانمایی، 3-2 جلسه پیش‌بینی شده بود که در این جلسات در ابتدا شیوه‌ی مورد نظر آموزش داده می‌شد و در جلسات بعدی اعضا به صورت گروهی تکنیک مورد نظر را پس از طراحی و ساخت عروسک اجرا می‌کردند.
7) طراحی و ساخت کاراکترهای پویانمایی بر اساس تکنیک انتخاب شده توسط عضو
8) معرفی کتاب‌های موجود در مرکز با موضوع پویانمایی (که گامی موثر در بالا بردن دانش اعضا در کارگاه بود)
9) اکران نمونه‌های مختلف پویانمایی ساخته شده در مرکز پویانمایی کانون و اظهار نظر اعضا در مورد تکنیک، شیوه‌ی اجرا و...
10) نقد آثار و تشخیص تکنیک پویانمایی‌های پخش‌شده از صدا و سیما (این مورد، از آموزش‌هایی بود که اعضا می‌بایست در منزل انجام داده و گزارش آن را در کارگاه آموزش پویانمایی ارایه می‌کردند)
11) معرفی و آموزش نرم‌افزارهای رایانه‌ای جهت تدوین و میکس پویانمایی‌ها (در ابتدای کارگاه تدوین و صداگذاری توسط مربی با حضور اعضا انجام می‌شد)
12) به منظور ارزیابی پویانمایی‌های ساخته‌شده و تشویق اعضای شرکت‌کننده در کارگاه آموزش پویانمایی، چهار دوره جشنواره‌ی پویانمایی اعضا با ارزیابی گروه داوران که متشکل از 9 نفر از اعضای گروه‌های سنی ب و ج و د بود در مرکز برگزار شد.
13) برگزاری کارگاه نقد و بررسی آثار نمایش داده شده در جشنواره با حضور عوامل اجرایی (کارگردان، طراح و ساخت عروسک و انیماتورها) و اظهار نظر کارگردان هر پویانمایی در مورد شیوه‌ی اجرای پویانمایی خود از دیگر برنامه‌های پیش بینی شده در کارگاه مذکور بود.
موضوعات آثار ارایه شده در این جشنواره‌ها شامل قصه‌های پیامبران، فلسطین، استکبارستیزی، کتاب‌های کانون (مانند «می‌روم برای کرم‌ها لانه بسازم» نوشته‌ی شهید کامبیز ملک شامران) از جمله آثار ماندگار در این جشنواره‌ها بود که جهت حضور در جشنواره‌های استانی و جشنواره‌ی پویانمایی قاصدک ارسال شدند.
14) برگزاری کارگاه آموزشی به پیشنهاد خانم پروین وفایی کارشناس واحد حوزه دزفول، برای دیگر همکاران فرهنگی و هنری این حوزه از دیگر برنامه‌هایی بود در جهت توجه به این فعالیت جذاب و مهیج برای اعضای نوجوان در استان خوزستان در نظر گرفته شد.
با توجه به اجرای کارگاه آموزش پویانمایی، تجاربی ارزشمند کسب شد که در ذیل به مواردی اشاره خواهد شد.
الف ) گنجاندن کارگاه آموزش پویانمایی در بین دیگر فعالیت‌های مراکز می‌تواند در وهله‌ی اول باعث جذب و پایدارسازی اعضا به‌خصوص نوجوانان پسر در مراکز فرهنگی‌هنری کانون شود.
ب ) نوجوانان با حضور در این کارگاه به طور غیر مستقیم با لذت مهارت کار گروهی آشنا می‌شوند.
ج) افزایش اعتماد به‌نفس اعضا و بیان عقاید و نظرات خود در جمع
د ) پرورش خلاقیت در طراحی و ساخت عروسک‌ها
ر ) تجربه‌ی حضور در یک فعالیت فرایندمحور
س) پرورش تخیل و ارایه‌ی آثار فانتزی توسط اعضا
ش) کسب مهارت‌های کلامی و ادبی
و...
علی‌رغم آغازی نامطمئن در اجرای این فعالیت که با حداقل امکانات موجود در مرکز شروع شد، اما انگیزه‌ی مربیان و تعدد و کیفیت آثار تولید شده در مرکز توسط اعضا عامل محرکی شد تا با درایت مدیرکل محترم استان ابزار کار این کارگاه شامل میز استند انیمیشن، دوربین دیجیتال، سیستم مجزا و پروژکشن و... برای ادامه‌ی این فعالیت در مرکز فراهم شود.
هنگامی که حمایت مدیران و کارشناسان محترم استان‌ها در برگزاری دوره‌های آموزشی و تهیه‌ی ابزار کار و صد البته اهتمام ویژه‌ی مربیان فرهنگی و هنری مراکز در اجرای این فعالیت جذاب در مراکز انجام شود، در آینده‌ای نه‌چندان دور ما شاهد تولید و اکران پویانمایی‌هایی خواهیم بود که توسط اعضای مراکز کانون در جشنواره‌های کشوری و مجامع عمومی حرفی برای گفتن دارند.
پویانمایی، راهی برای جذب اعضا
ابراهیم خلیل حاجی کریمی، مربی پویانمایی مرکز شوط در آذربایجان غربی
وضعیت فعالیت انیمیشن در استان ما، نسبت به فعالیت‌های هنری دیگر مثل تئاتر و موسیقی چه جایگاهی دارد؟ من امیدوارم انیمیشن استان روزی به جایی رسد که دیگر این‌گونه سوال‌ها مطرح نشود. یعنی ما بدون این‌که سوال بکنیم، وضعیت خوب انیمیشن را در استان شاهد باشیم. این سوال از آن‌جا ناشی می‌شود که یک نوع نگرانی در ارتباط با موقعیت یا وضعیت انیمیشن در استان وجود دارد.
تعدادی از مربیان فرهنگی در چند مرکز فرهنگی‌هنری که تجهیزات و امکانات لازم را دارند ماهانه 15 ساعت از ساعات کاری خود را به برگزاری کارگاه با اعضا اختصاص می‌دهند. تا کنون 12 عنوان فیلم انیمیشن با مدت زمان 4 ساعت در استان ساخته شده است.
انیمیشن استان سال‌هاست که از ویژگی‌های بالقوه‌ای برخوردار است که این‌ها هنوز کشف و بالفعل نشده‌اند. اگر قرار باشد این‌ها روزی به عمل آیند، انیمیشن استان پیشرفت خوبی خواهد داشت و قابل رقابت با تولیدات دیگر استان‌ها و حتی در سطح کشوری خواهد بود. البته منظور انیمیشن متفکرانه است.
انیمیشن استان در طول سال‌های گذشته پیشرفت قابل توجهی از نظر قالب و تکنیک و کیفیت آثار داشته اما به نظر من آن‌چه که آرزوی ماست و منتظرش هستیم، هنوز اتفاق نیافتاده است. هنوز انیمیشن استان به آن بلوغ نرسیده که بتوان در ارتباط با شاخه‌های مختلف و به طور کلی در ارتباط با ساختار صحبت بکنیم. اما به نظرم نسبت به سایر فعالیت‌ها، مثل تئاتر و موسیقی جایگاه وسیعی دارد. به نظر من دنیای انیمیشن بسیار بسیار بزرگ‌تر از تئاتر و موسیقی است. دایره‌ی فعالیت آن وسیع‌تر از دیگر فعالیت‌هاست و میزان علاقه‌مندی مخاطبان به‌خصوص نوجوانان به این فعالیت بسیار بیش‌تر از دیگر فعالیت‌هاست.
فعالیت پویانمایی یا انیمیشن، تضمینی برای جذب، حضور، کشف استعدادها و ایجاد خلاقیت در کودکان و نوجوانان این مرز و بوم است.
اگر دیدی مثبت و علاقه‌مند همراه با کسب مهارت در انجام این فعالیت با استفاده از برگزاری دوره‌های مختلف داشته باشیم می‌توانیم جایگاه این فعالیت را در مراکز فرهنگی‌هنری تثبیت کنیم و آن را در مسیر جذب و نگه‌داری عضو به‌خصوص اعضای نوجوان پیش ببریم و در آینده‌ای نزدیک با وجود مسوولان و کارشناسان دلسوز، شاهد رقابت پویانمایی‌های مراکز استان در جشنواره‌های کشوری و حتی بین‌المللی باشیم.
با توجه به گسترش تجهیزات نوین و همه‌گیر شدن فن‌آوری‌های دیجیتال و مهم‌تر از آن علاقه‌مندی کودکان و نوجوانان به این فن‌آوری‌ها، لزوم توجه به فعالیت پویانمایی را بیش از پیش احساس می‌کنم. تجربیات چندساله در فعالیت پویانمایی، موید این است که کودکان و نوجوانان علاقه‌ی وافری به فعالیت پویانمایی دارند. و این باعث شده است که دشواری‌ها و ناملایمات مسیر در فعالیت انیمیشن نتواند اراده‌ی ما را در پیمودن این راه سست کند. ما در این مسیر پر از تردید و دلشوره گام اول را برداشته‌ایم و با اندک بضاعتی که در مقوله‌ی پویانمایی داشتیم و با تشویق و ترغیب مسوولان و کارشناسان استان، کارگاه پویانمایی را تشکیل دادیم و راه رسیدن به قله‌ی مقصود را که همان جذب و نگه‌داری اعضا در مراکز است، پیمودیم و در این راه تنها نبودیم: حمایت و تشویق مسوولان و کارشناسان باعث شد قدم‌های استواری برداریم و مسیر پیشرفت و تعالی را تا مقصود نهایی بهتر طی کنیم.
ما نیز رفته‌رفته از شیوه‌های خلاق در این عرصه استفاده کردیم. نگاه ما به این فعالیت بیش‌تر عضومحور بود و هدف جذب و نگه‌داری عضو در مراکز. بنابر این گام‌های ساده و آهسته برداشتیم. از تنوع شیوه‌ها سود جستیم و از نرم‌افزارهای جدید با کارآیی بیش‌تر بهره بردیم. شیوه‌هایی چون کات‌اوت، عروسکی، خمیری و رایانه‌ای دوبعدی از جمله شیوه‌هایی است که در کارگاه پویانمایی از آن‌ها استفاده کردیم.
درواقع با کوله‌باری سبک و گام‌های آهسته با توشه‌ای از خلاقیت و تنوع سعی کردیم این فعالیت را در مراکز گسترش دهیم.
به اعضا در کارگاه پویانمایی مسوولیت بیش‌تر دادیم و کارها را به خود آن‌ها واگذار و سعی کردیم آن‌ها بیش‌تر در جریان کار قرار بگیرند. در تقسیم کار و مسوولیت‌پذیری و دیگر موارد آن‌ها را درگیر کردیم. و نتیجه این شد که حضور اعضا در مرکز پررنگ‌تر شد و آثار فاخری را در این زمینه به وجود آوردند.
اما کار بزرگ، زمینه‌ای بزرگ و وسیع می‌طلبد. به نظر من فعالیت پویانمایی یک کار بزرگ است که در مراکز صورت می‌گیرد. مربیان پویانمایی با جان و دل و در یک محدوده‌ی زمانی بسیار کم، یک کار بسیار بزرگ را انجام می‌دهند. مربیانی بی‌ادعا که نهایت تلاش خود را به کار می‌برند. بنابر این، این فعالیت توجه بیش‌تر مسوولان را می‌طلبد. برگزاری دوره‌های مختلف در این عرصه به‌خصوص دوره‌های آموزشی نرم‌افزارهای کاربردی در انیمیشن و همچنین تجهیز کارگاه‌ها با تجهیزات و فن‌آوری‌های روز و اختصاص زمان بیش‌تر به این کارگاه‌ها و برگزاری جشنواره‌های هر چند در سطح استانی، و مهم‌تر از این‌ها توجه به عضومحور بودن این فعالیت و ایجاد فضایی مناسب برای انجام فعالیت به مربیان پویانمایی و در آخر تجلیل و تشویق مربیان از جمله نیازهای اساسی فعالیت انیمیشن است.
مربیان این فعالیت در استان مربیان فرهنگی هستند و زمان کمی برای انجام آن دارند؛ این درحالی‌است که اگر مربیان تخصصی با ساعات مشخص به این فعالیت اختصاص یابند از لحاظ کیفی و کمی تاثیر بیش‌تر در ارتقای این فعالیت پرمخاطب خواهد داشت.
ما مربیانی خلاق و هنرمند داریم، پس با تجمیع خلاقیت و اراده‌ی قوی می‌توانیم آثار قوی و فاخری را به وجود بیاوریم. مربیان می‌توانند با این دانسته‌های خود در رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان تاثیر به‌سزایی داسته باشند. مربی توانا می‌تواند با امکانات ساده ولی با اراده و خلاقیت خویش، کاری بزرگ کند و زمینه‌ی رشد و پرورش استعدادهای نهفته کودکان و نوجوانان این مرز و بوم را فراهم سازد.
پیشنهاد من برای گسترش این فعالیت داشتن اراده‌ی قوی در مربیان و استفاده از چاشنی خلاقیت و هنرمندی همراه با توجه مسوولان به این فعالیت است.
زمان در این فعالیت بسیار مهم است، پس به مربیانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند باید زمان بیش‌تری بدهند. با این زمان کم و کارهای زیاد نمی‌توان انتظار داشت پیشرفت قابل توجهی در فعالیت پویانمایی به وجود آید.
پویانمایی، تکنیک‌ها و شیوه‌ها
سامان احمدی، مربی کانون کرمانشاه و انیماتور
انیمیشن یا پویانمایی یعنی نشان دادن تصاویر متحرک به هر صورت و به هر شکل؛ این حرکت تصاویر در انیمیشن ناشی از خطای دید است که به دلیل پدیده‌ی ماندگاری تصاویر ایجاد می‌شود. انیمیشن یا هنر تصویر متحرک دارای قالب‌های گوناگونی است که می‌توان از انیمیشن دوبعدی، انیمیشن سه بعدی، انیمیشن‌های با تکنیک‌های تلفیقی، انیمیشن کامپیوتری و... نام برد.
در این‌جا به چند شیوه‌ی مختلف ساخت انیمیشن اشاره می‌کنیم که از 3 تکنیک انیمیشن روی کاغذ و انیمیشن پیکسیلیشن و کات‌اوت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کرمانشاه برای آموزش به کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود.
Cell animation یا انیمیشن روی طلق: که در آن طرح‌ها روی طلق اجرا و رنگ‌آمیزی شده و سپس روی زمینه یا بک‌گراند قرار می‌گیرد.
Paper animation: در این روش به دلیل عدم استفاده از طلق، زمینه‌ها ساده‌تر انتخاب شده و تمامی اجزای صحنه برای هر نقاشی مجدد کشیده می‌شود.
کات اوت cut out: پرسوناژ با بریده مقوا ساخته و مفصل‌گذاری می‌شود و گاه به صورت کولاژ یا بریده‌ی مواد یگر و یا عکس شکل می‌گیرد و زیر دوربین به کادر حرکت داده و فیلم‌برداری می‌شود.
انیمیشن سه‌بعدی 3D three dime nsional animation: شامل انیمیشن‌سازی با تکنیک تک‌فریم از پرسوناژهای عروسکی است.
پیکسلیشن pixilashion زنده‌نمایی: در این روش پروسوناژ زنده‌ی بازیگر نقش اصلی است و مقاطعی از حرکت پرسوناژ انتخاب شده و چند کادر فیلم‌برداری می‌شود؛ حاصل حرکت متقطع بازیگر است.
انیمیشن بدون دوربین: ساده‌ترتین و ارزان‌ترین راه ساخت فیلم انیمیشن است که با استفاده از اثرگذاری بر نوار فیلم خام یا نور خورده و بدون استفاده از دوربین و مراحل لابراتوار می‌توان انیمیشن ساخت.
انیمیشن با عکس photo animation: از سوژه‌ی در حال حرکت، پی در پی عکاسی می‌شود و دور عکس‌ها بریده می‌شود و روی زمین قرار می‌گیرد و فیلم‌برداری می‌شود.
ضرورت انیمیشن
در گذشته‌ی نه‌چندان دور پدران و مادران به دلیل کم‌تر بودن مشغله‌ی زندگی و بزرگ بودن و مستقل بودن منازل وقت بیش‌تری را به دور هم بودن و با هم بودن اختصاص می‌دادند. مادران اکثرا خانه‌دار بودند و اکثر منازل دارای حیاط‌های بزرگ‌تری بود. از یکی از ارزش‌هایی که پدران و مادران برای سرگرم کردن و البته تربیت فرزندان خود استفاده می‌کردند قصه‌گویی بود. انیمیشن ابزاری قدرتمند است در دنیای امروز داستان‌گویی، که به راحتی می‌تواند نه‌تنها با کودکان بل‌که با نوجوانان و بزرگ‌سالان ارتباط برقرار کرده و به طور غیرمستقیم و قدرتمند در آموزش و تربیت انسان و به خصوص فرهنگ‌سازی در جامعه نقشی اساسی ایفا کند؛ که این مساله در جوامع امروزی به دلیل صنعتی شدن و کمبود وقت و زمان در میان خانواده‌ها ارزش دوچندانی پیدا کرده و به همین خاطر نباید از اهمیت انیمیشن غافل بود.
بنابراین پدران و مادران باید همان‌طور که در انتخاب اسباب‌بازی‌ها و کتاب‌های مناسب با شرایط احوال کودکان خود دقت لازم را به عمل می‌آورند در زمینه‌ی انتخاب انیمیشن نیز متناسب با شرایط تربیتی و فرهنگی جامعه برای کودکان دقت و اهتمام لازم را به عمل آورند. به دلیل این‌که از دیدگاه قرآن کریم و احادیث امامان معصوم علیه‌السلام، ذهن آدمی در دوران کودکی مانند لوح سفیدی است که روی آن خط و شکل کشیده نشده است و کودکان به راحتی به وسیله‌ی رنگ، شکل، حرکت و رفتار جهت می‌گیرند و تاثیر می‌پذیرند و با الگوبرداری و همانندسازی رفتار خود با الگوها، حرکات و رفتار قهرمانان این قصه‌ها از آنان سرمشق می‌گیرند. که البته باید به این نیز اشاره کرد که سازندگان این فیلم‌ها و انیمیشن‌ها نیز به این مسایل کاملا واقف بوده و سعی در فرهنگ‌سازی و جهت‌دهی در اذهان جوامع موسوم به جهان سوم که دارای ارزش‌ها و هنجارهای مربوط به خود می‌باشند دارند.
لذا بنا بر فرمایش مقام معظم رهبری استقلال یک ملت فقط با استقلال فرهنگی است که تامین می‌شود و مقوله‌ی فرهنگ از نظر تأثیرش در آینده‌ی یک ملت و یا یک کشور با هیچ‌چیز دیگری قابل مقایسه نیست. بنابراین بنا به فرمایش رهبر معظم انقلاب بر ما هنرمندان و فرهیختگان و متخصصان این فن واجب است که از کیان خانواده و اهداف انقلاب مقدس اسلامی که در آن نه‌تنها عزت ایران اسلامی بل‌که عزت کل جهان اسلام مد نظر قرار گرفته دفاع کنیم. در این راه، باید با بسط و گسترش این هنر و کوشش و تلاش فراوان فرهنگ و تمدن زیبای اسلام را به جهانیان بشناسانیم و با تهاجم فرهنگی به مقابله بپردازیم.
مساله‌ی بعدی در مورد جایگاه اقتصادی انیمیشن و نقش سرمایه‌داران خصوصی در این بخش است. انیمیشن امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا به صنعتی پویا و پول‌ساز بدل گشته است، مانند کشورهایی همچون کره، چین و ژاپن که سال‌هاست با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت در این زمینه موفق به ساخت انیمیشن‌هایی شده‌اند که تبدیل به یک برند شده و به تدریج در میان دیگر کشورها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. به‌طوری‌که کشوری مثل آمریکا با وجود شرکت‌هایی قدرتمند و ثروتمند در زمینه‌ی سینما، دست به دامان هنرمندان و شرکت‌های ژاپنی و کره‌ای شده است.
اما این‌که چرا کشور عزیز ما با دارا بودن فرهنگی غنی و اسلامی‌ایرانی و نیز هنرمندانی توانمند و جهانی در انیمیشن هنوز سرعتی آهسته دارد، باید گفت نبود برنامه‌هایی کلان و پیوسته با چشم‌اندازی مناسب و همچنین عدم توجه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این بخش و وابستگی به بخش دولتی از مهم‌ترین مشکلات اساسی در این زمینه است. وضعیت به‌طوری است که برای عرضه‌ی آثار انیمیشن، جایی به جز تلویزیون نداریم. پس اگر حمایت لازم از متخصصان و هنرمندان این بخش نشود نباید انتظار داشت که هنر انیمیشن در ایران دارای برند و جایگاه جهانی شود. که این هم خود دلیل دیگری است بر عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این زمینه.
البته باید به این نکته اشاره کرد که هنرمندان انیمیشن در ایران به دلیل نبود سرمایه‌ی کافی، دست به ساخت انیمیشن‌های کوتاه می‌زنند که البته در جشنواره‌های بزرگ بین‌المللی نیز حایز رتبه‌ها و افتخارات بسیاری برای کشور عزیزمان شده است، ولی این انیمیشن‌های کوتاه بازخورد اقتصادی چندانی نه برای سازندگان و نه برای کشور ندارد.
در پایان باید به این نکته اشاره کنم که این‌جانب با توجه به علاقه‌ی فراوان به هنر از کودکی و تشویق والدین در این مسیر فوق‌العاده حساس و بسیار سخت و تاثیرگذار گام نهاده و از ابتدای دوران هنرستان تا دانشگاه از تجارب اساتید بسیاری استفاده کرده و پس از آن همواره در ارتباط با بزرگواران فرهنگ و هنر سود جسته و همزمان با مطالعات پیوسته و پراکنده به کارهای کارگاهی و اجرایی بسیار اهتمام ورزیده‌ام که ان‌شاالله به یاری خداوند شاید بتوانم منشاء خیر و خدمت‌گذاری کوچک برای کودکان و نوجوانان باشم و از زمانی که مسوولیت و افتخار مربی‌گری این رشته در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مرکز کرمانشاه به این‌جانب سپرده شده با تمام توان مشغول انجام وظیفه‌ام. در این مدت شاهد بوده‌ام که دانش‌آموزان علاقه‌مند با چه شور و شوقی به دنبال فراگیری دروس اند. امیدوارم مسوولان بیش‌ترین اهتمام خود را مصروف بسط و گسترش این رشته‌ی بسیار غنی و وسایل مرتبط بنمایند تا با بهره‌گیری از امکانات لازم و پرورش افراد مستعد به مقصود نایل آییم.
پویانمایی، راهی به سوی کار گروهی
رضا عابدی کارشناس روابط عمومی کانون استان مازندران
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مازندران در راستای توسعه‌ی فعالیت‌های فرهنگی و هنری، تنوع‌بخشی و جذب و پایدارسازی اعضای خود از هنر پویانمایی در مراکز استفاده می‌کند.
پس از برگزاری هفتمین جشنواره‌ی پویانمایی کانون پرورش فکری و اکران همزمان فیلم‌های این جشنواره در مازندران، فعالیت پویانمایی در کانون پرورش فکری این استان از سال 88 با علاقه‌مندی یکی از مربیان این رشته در دو مرکز سیمرغ و شماره‌ی 2 بابل شروع شد. در ابتدا این فعالیت به صورت مقدماتی و بر اساس شیوه‌نامه‌ی تهیه‌شده در اداره کل کانون مازندران، آغاز شد تا این‌که در سال 89 و 90 این فعالیت به صورت جدی با تاسیس مرکز پویانمایی کانون پرورش فکری مازندران رسمیت یافت.
مرکز پویانمایی مازندران در مرکز فرهنگی‌هنری شماره‌ی 2 بابل با هدف جذب و تنوع‌بخشی در فعالیت‌های اعضای نوجوان و پایدارسازی اعضا آغاز به کار کرده است.
بر اساس نیازهای احصا شده در خصوص ادامه‌ی فعالیت‌های این مرکز، یک دوره‌ی آموزشی مقدماتی با عنوان «نشست پویانمایی برای مربیان فرهنگی» به اجرا درآمد تا آنان با انواع شیوه‌های پویانمایی و مفاهیم آن به صورت تئوری آشنا شوند. در سال 92 نیز دوره‌ی تخصصی سه‌روزه با حضور حسین ضیایی یکی از اساتید این رشته برای کلیه‌ی مربیان هنری برگزار شد که در این دوره، فراگیران با انواع تکنیک‌های ساخت و تولید پویانمایی و مراحل آن به صورت عملی آشنا شدند.
در واقع این بهانه‌ای شد تا مربیان علاقه‌مند از پویانمایی به عنوان یکی از ابزارهای مهیج و اثربخش برای انتقال مفاهیم تربیتی خود بهره گیرند. اما با توجه به تجربه‌ی اندکی که کانون پرورش فکری مازندران در این خصوص به دست آورده بود تلاش شد تا در ابتدا مراکز علاقه‌مند به انجام فعالیت پویانمایی بپردازند که در این میان 7 مرکز شماره‌ی یک بابل، شماره‌ی 2 بابل، تنکابن، رامسر، گلوگاه، نکا و نور به عنوان مراکز شاخص کارگاه‌های پویانمایی در مازندران فعالیت نمودند.
در همین راستا یک دوره‌ی آموزشی دیگر در سال 92 با محوریت آموزش نرم‌افزارهای پویانمایی برای مربیان مربوطه برگزار شد تا بتوان در جهت تولید اثر و آموزش پویانمایی به اعضای کودک و نوجوان کار موثری را به سرانجام رساند.
مرکز پویانمایی کانون پرورش فکری مازندران با هدف تقویت این فعالیت و استفاده از ظرفیت‌های موثر پویانمایی ضمن آموزش این هنر به اعضا، تاکنون بیش از 40 اثر پویانمایی متناسب با ظرفیت خویش را نیز تولید کرده ه برخی از آنان به جشنواره‌های پویانمایی راه یافته اند.
هرچند که کارگاه‌های پویانمایی در پرتو زمان، به رشد و تجربه دست می‌یابند اما علی‌رغم نگاه مثبت مدیرکل کانون مازندران به این ظرفیت و فرصت‌ها و امکانات ویژه‌ای که برای مرکز پویانمایی استان ایجاد شده است، باید کمبودها و نیازهای مورد نظر رفع شود. از جمله‌ی این نیازها، برگزاری دوره‌های آموزشی بیش‌تر و استمرار آن برای مربیان است که انتظار می‌رود از سوی مدیریت آموزش کانون به عنوان یک فعالیت مجزا در مراکز برنامه‌ریزی شود.
این در حالی است که مدیرکل کانون پرورش فکری مازندران از آمادگی این کانون جهت تجهیز سایر مراکز علاقه‌مند به فعالیت پویانمایی خبر داده تا با ایجاد بسترهای لازم، کارگاه‌های پویانمایی در مراکز استان راه‌اندازی شود.
از سویی دیگر می‌توان گفت که به طور معمول مربیان هنری می‌بایست به انجام فعالیت‌های پویانمایی بپردازند، چراکه آشنایی آنان با فعالیت‌ها و تکینیک‌های هنری در توسعه‌ی فعالیت پویانمایی موثرتر است. اما این نکته قابل تامل است که تا هنگامی که مربیان فرهنگی، مجری کارگاه‌های پویانمایی اند، ضرورت ساماندهی و برنامه‌ریزی نیروها از سوی ستاد لازم به نظر می‌رسد.
نظر به ظرفیت موثر این فعالیت و جذابیت آن برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد می‌شود تا به پویانمایی با نگاه گسترده‌تری نظر شود، چراکه شاخصه‌هایی همچون علاقه و استقبال اعضا از کارگاه‌های پویانمایی، ایده‌پردازی و خلاقیت در استفاده از عناصر پیرامونی، انتقال مهیج و موثر پیام، تقویت کار گروهی، ارتقای درک تصویری کودک و نوجوان و آشنایی اعضا با معیارهای یک فیلم خوب و درک بهتر موضوع از جمله ظرفیت‌های این هنر است که می‌تواند مربیان را در جهت انتقال مفاهیم مورد نظر یاری رساند.
از سویی دیگر اگر بخواهیم پویانمایی را با سایر هنرهای همانند خود مقایسه کنیم، باید گفت داشتن ایجاز و پرهیز از اطناب در انتقال مفهوم به نسبت هنرهایی مانند تئاتر و سینما، درک و یادگیری را برای مخاطب راحت‌تر می‌کند که این موضوع، برای کودکان و نوجوانان نیز اهمیت بیش‌تری دارد.
همچنین می‌توان گفت در تولید یک اثر پویانمایی، عضو در تمامی فرایندهای تولید دخالت دارد و زمینه‌ی کار گروهی و توجه به خلاقیت در پویانمایی بیش‌تر از نمایش و سینما به چشم می‌خورد.
پویانمایی، فعالیتی بین‌رشته‌ای
محمد حسین رضایی، کارشناس هنری خراسان شمالی
فعالیت انیمیشن یا پویانمایی به عنوان فعالیتی مدرن و تاثیرگذار می‌تواند به ابزاری قدرتمند در جهت شناسایی استعدادها و هدایت اعضا نوجوان به استفاده صحیح از تکنولوژی جدید منجر گردد.
از آن‌جاکه فعالیت انیمیشن فعالیت مشترکی بین فعالیت‌های مختلف ادبی و هنری و... است، اعضای کانون در سایر فعالیت‌ها آمادگی ورود به دنیای انیمیشن را فراهم می‌کنند.
انتظار می‌رود کانون نیز جهت بهره‌وری از این فعالیت جذاب و خوش آب‌ورنگ، ورود جدی کرده و زمینه‌ی تسهیل در به‌روز کردن برنامه‌های مرکز را دنبال کند. توجه داشتن به نکانی چون مربی متخصص و آموزش‌دیده به عنوان فردی کارآمد، و فراهم کردن وسایل و تکنولوژی به عنوان ابزاری حمایتی، روند رو به رشد این فعالیت را رقم خواهد زد.
استان خراسان شمالی نیز در مرحله‌ی آمادگی جهت ورود این فعالیت در مراکز خود است که در فاز اول، نسبت به خرید سیستم‌های کامپیوتری و وب‌کم اقدام کرده است. هرچند که در حال حاضر به جهت نبود نیروی متخصص در مراکز و یا طی نشدن دوره‌ی آموزشی توسط همکاران فرهنگی، این امکانات از اثربخشی لازم برخوردار نیستند.
امیدوارم این فعالیت به زودی تحت حمایت ستاد، به صورت متمرکز درآمده و بتواند زمینه‌ی لازم جهت خدمات‌دهی بیش‌تر به قشر کودک و نوجوان علاقه‌مند و تشنه‌ی یادگیری را فراهم نماید.
منتشر شده در خبرنامه آذر و دی 1393
