به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، نشست «کودک، تاریخ و هویت فرهنگی» در نخستین روز از برگزاری هفته ملی کودک پذیرای مربیان و فعالان حوزه کودک و نوجوان بود.
سخنرانان این نشست که از سوی مرکز آموزش و پژوهش کانون برگزار شد، محمود حکیمی، فرحناز عطاریان و نرگس شیخ‌سفلی بودند.
نرگس شیخ‌سفلی در اولین گام به بیان مفهوم هویت فرهنگی برای حاضران پرداخت: «هنگامی که ما از کیستی شخصی سوال می‌کنیم به هویت او اشاره می‌کنیم. هر کسی بر اساس ویژگی‌های جسمی، دینی، اخلاقی، عاطفی خود به این سوال پاسخ می‌دهد: من یک کودک هستم، من یک زن هستم، من یک مسلمان هستم. لذا پاسخ این سوال در واقع بازمی‌گردد به حافظه‌ی تاریخی هر شخص که آن را کسب کرده‌ایم. پس هویت شخصیت فردی هر کدام از ما را تبیین می‌کند.»
مولف کتاب جهانی شدن و فرهنگ با اشاره به رسمیت یافتن هویت فردی از قرن 18 میلادی گفت: «هویت فردی از قرن هجدهم میلادی و زمانی که جامعه به سمت مدنی رفت معنا پیدا کرد. تا پیش از آن هویت‌ها گروهی و اجتماعی تعریف می‌شد. اما وقتی زندگی بشر آرام آرام پیچیده‌تر می‌شود و هر کسی شخصیت اجتماعی پیدا می‌کند و در این بین هویت فردی معنادار می‌شود.»
شیخ‌سفلی با برشمردن انواع هویت مهم‌ترین آن‌ها را هویت فرهنگی دانست: «هفت هویت مهم و قابل تعریف داریم. هویت فردی، هویت خانوادگی، هویت ملی، هویت دینی، هویت اجتماعی، هویت فرهنگی و هویت تمدنی.»
او ادامه داد: «هویت فرهنگی از لحاظ محتوا، زمان و ساختار اهمیت دارد. اگر ما به این سوال پاسخ بدهیم که فرهنگ چیست و فرهنگ را یک مجموعه در هم پیچیده از ارزش‌ها، دانش، فلسفه، علم، ادبیات و فولکلورها بدانیم که یک فرد آن‌ها را کسب می‌کند و او را از دیگران متمایز می‌کند اهمیت هویت فرهنگی را درک می‌کنیم. هویت فرهنگی باعث می‌شود که دیگر هویت‌ها به بلوغ برسند. این کارشناس سخنان خود را با یک تاکید ادامه داد: «پس ما باید فرهنگ را بشناسیم و در نهایت به شناختی از هویت فرهنگی برسیم. باید آن را درک کنیم و کمک کنیم ویژگی‌های فرهنگی چیست و آن را اشاعه بدهیم.»
او در ادامه به تفاوت‌های هویت فرهنگی و هویت تمدنی پرداخت: «هویت تمدنی از هویت فرهنگی گسترده‌تر است. هویت فرهنگی عموما با ویژگی‌های جغرافیایی گره می‌خورد اما هویت تمدنی می‌تواند گسترده‌تر از مرز سیاسی و جغرافیایی باشد مثل مرز و تمدن اسلام. لازم است بچه‌ها هویت تمدنی را نیز به عنوان یک تمدن عمیق و اصیل بشناسند و به آن حساس باشند. در عصر هویت متخصصان مطرح می‌کنند که اگر هویت فرهنگی قابل لمس و درک شود به درک هویت تمدنی می‌انجامد.»
به گفته‌ی شیخ‌سفلی عواملی که هویت آفرین می‌شوند را باید بشناسیم تا به واسطه‌ی آن‌ها محتوای آموزش خود را تنظیم کنیم. نخستین عامل می‌تواند زبان و ادبیات باشد. یک عامل هویت فرهنگی است و ویژگی‌های فرهنگی را منتقل می‌کند. دومین نکته هنر است. هنری که خاص یک فرهنگ است و به بچه‌ها هویت می‌دهد.»
این کارشناس در ادامه پیشنهاداتی برای این انتقال فرهنگی داشت: «از لحظه‌ای که بچه‌ای قرار است متولد شود والدین او برای غذا، پوشاک و تحصیل او برنامه‌ریزی می‌کنند. اما همین والدین چه‌قدر برای آشنایی فرزندانشان با دین و داشته‌های فرهنگی – ملی وقت می‌گذارند؟ ما کم به تاریخ فکر می‌کنیم و فراموش کرده‌ایم که حفظ فرهنگ و هویت فرهنگی در خانواده شکل می‌گیرد. حال چطور ما می‌توانیم این فرزندان را با فرهنگ آشنا کنیم. اگر راهکار آن را بلد نباشیم بازگشت به گذشته می‌تواند راهکاری در این امر باشد. ما باید به تجربه‌های خودمان از فرهنگ بازگردیم. چه چیز در گذشته و کودکی برای ما جذاب بود؟ کدام بعد فرهنگ ما را به فکر فرو می‌برد؟ همان ها را روایت کنیم. »
وی به یک اشتباه رایج اشاره کرد: «زمانی که یک فرهنگ را در معرض دید کودک قرار می‌دهیم باید از خود بپرسیم او توانایی درک این مطلب را دارد یا خیر؟ ما نمی‌توانیم در دو سالگی کودک درباره‌ی خدا با او صحبت کنیم یا او تا جایی قادر به درک دسته‌بندی‌های بزرگسالان نیست پس توقع ما از درک او درباره‌ی فهم دغدغه‌های فرهنگی بزرگسالانه نیز بیهوده است.»
او بار دیگر به نقش خانواده‌ها در انتقال فرهنگ اشاره داشت: «آداب و رسوم خانواده بسیار مهم است. چنین چیزی سبب می شود کودک تشخیص دهد که خانواده او اسلامی است یا خیر. خانواده او ایرانی است یا خیر.»
شیخ‌سفلی به روایتگری تاریخ برای نوجوانان تاکید داشت: «دوران نوجوانی بهترین دوره برای روایتگری تاریخ است. روایتگری مرتبه‌ای بالاتر و کامل‌تر از قصه‌گویی است و زمینه‌ی تفکر انتقادی را در نوجوانان فراهم می‌آورد. آنان می‌آموزند که تجارب خود را به اشتراک بگذارند.»
معاون اداره کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پایان سخنانش گوش دادن به موسیقی را نیز از عوامل درک هویت فرهنگی خواند: «گوش دادن به موسیقی کاوش در هویت فرهنگی است. مربیان، معلمان و والدین باید با فرزندان خود به موسیقی‌های محلی و بومی گوش کنند و این اتفاق نه یک بار که در یک استمرار رخ دهد. مجاورت فرهنگی روزانه، هفتگی و ماهانه است.»
نشست «کودک، تاریخ وهویت فرهنگی» در بخشی دیگر با معرفی موزه صلح تهران به مدعوین ادامه پیدا کرد. فرحناز عطاریان که به عنوان عضو داوطلب موزه صلح و عضو انجمن دوستداران کودک (پویش) در بین مربیان و کارشناسان حوزه‌ی کودک و نوجوان حضور پیدا کرده بود پس از معرفی مختصر موزه به فعالیت‌های آن اشاره کرد: «بخش آموزش و بخش کودک از فعالیت‌های مهم این موزه است. در روزهای اول شکل‌گیری موزه ما اقدام به اعزام مربیان به هیروشیما کردیم. خوب است بدانید که بازماندگان بمباران شیمیایی هیروشیما موزه‌ی صلحی را تاسیس کردند تا به آیندگان خود درباره‌ی تاریخ بگویند. آن‌ها تصمیم گرفتند تا روایت‌گر تاریخ باشند، هرچند این تاریخ دوست داشتنی نیست اما از آن صیانت کردند و آن را به اشتراک گذاشتند. مربیان ما به این شهر رفتند و طی کارگروه‌هایی با موزه‌داری، مفاهیم صلح و... آشنا شدند. آن‌ها به ایران بازگشتند و فعالیت‌های خود را آغاز کردند تا آنجا که موزه صلح تهران دومین موزه‌ی صلح فعال در دنیاست. حاصل حضور مربیان ما در آن موزه کتابی است به اسم «ببخش اما فراموش نکن» که به زودی منتشر خواهد شد.»
وی به دیگر فعالیت‌های آموزشی این موزه نیز اشاره داشت: «ایران توانسته است رسولان خود را به کشتی صلح نیز اعزام کند.»
او کشتی صلح را این‌طور معرفی کرد: «کشتی صلح یک دانشگاه سیار است. در بندرهای مختلف مروجان صلح سوار کشتی می‌شوند و در ورک‌شاپ‌هایی که روزانه به 70 تا می‌رسند و در کشتی برگزار می‌شود شرکت می‌کنند. موزه صلح ایران نیز با این کشتی پیمان‌نامه‌ای امضا کرده است و هرساله تعدادی از داوطلبان را به این دوره‌های آموزشی می‌فرستند.»
او به حضور بنیادی عکاسان آلمانی در ایران اشاره کرد و گفت: «از دیگر برنامه‌های آموزشی ما همکاری با گروهی از عکاسان صلح در آلمان است. این عکاسان با سفر به کشورهایی که در حال جنگ بودند یا جنگ را تجربه کرده بودند شروع به مراوده با مروجان صلح کردند. از آن‌ها عکس گرفتند و نمایشگاه‌هایی را در سراسر دنیا به تماشای عموم در آوردند. پس از آن این طرح تبدیل به ورک‌شاپ شد و به ایران نیز آمد. ایران و این گروه نیز پیمان‌نامه‌ای امضا کرده‌اند. ایران 1300 عکاس داوطلب صلح دارد که 50 نفر آن‌ها همه فعال‌اند و امکان حضور در ورک‌شا‍پ‌های جهانی را دارند.»
عطاریان آشنایی کودکان و نوجوانان با جنگ ایران را امری ضروری دانست: «جنگ نیز بخشی از هویت و تاریخ ماست. جنگ ایران وعراق در قرن بیستم یکی از طولانی‌ترین جنگ‌ها بوده و بعد از جنگ جهانی اول تنها استفاده‌کننده از سلاح‌های شیمیایی بوده است. انجمن قربانیان سلاح‌های شیمیایی در سال 84 نشستی را برگزار کرد و به تبع آن موزه صلح تهران شکل گرفت. مدیران موزه‌ی صلح جانبازان‌اند و در بخش کودک موزه هم سیاست‌هایی را دنبال می‌کنند. بچه ها باید بدانند که تاریخ جنگ دارند اما باید غیرمستقیم با آن آشنا شوند. در این راه و هر هفته حدود چهار تا پنج مدرسه به موزه می‌آیند. ما موزیک مناسبی را پخش می‌کنیم و آن‌ها تنها از بعضی بخش‌های موزه بازدید می‌کنند. از طرفی بخشی از بازدید آن‌ها به بازی یا شنیدن قصه اختصاص دارد. ما بازی‌هایی انجام می‌دهیم که مفاهیم صلح را به بچه‌ها بیاموزیم یا داستانی همچون فیل در تاریکی را برای آن‌ها تعریف می‌کنیم تا آن‌ها با مفاهیم گسترده‌ای آشنا شوند. جالب آنکه آن‌ها وقتی موزه را می‌بینند یا با جانبازان روبرو می‌شوند دچار تعجب و هیجان می‌شوند.»
این کارشناس نیز بهترین راه برای انتقال فرهنگ به کودکان را ادبیات دانست چرا که در حین داستان کودکان می‌آموزند که فضیلت‌های اخلاقی چیست و شیوه‌ی قضاوت را می‌آموزند.
این برنامه با سخنان محمود حکیمی نویسنده و پژوهشگر تاریخ و ادبیات کودک نیز همراه بود.او با تمرکز بر موضوع داستان و داستان‌نویسی که بخش بزرگی از فعالیت‌های کانون را تشکیل می‌دهد شیوه‌های پرداخت به این داستان‌ها را مطرح کرد و بهترین شیوه‌ی انتقال فرهنگ و تاریخ را داستان دانست: «کودکان و نوجوانان شاید از آموزش‌های تاریخی گریزان باشند اما به قطع و یقین داستان‌های تاریخی را دوست دارند و آن‌ها را دنبال می‌کنند.»
این محقق و استاد دانشگاه به نقاط ضعف نویسندگان این حوزه اشاره کرد: «داستان تاریخی یک اثر فانتزی نیست و نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. در این راه نویسنده باید مورخان را بشناسد. با انان به گفت‌وگو بنشیند و از تجربیات آن‌ها در این مسیر بهره ببرد. در این صورت است که او موفق به انتقال مفاهیم مهم و ارزشمند می‌شود.»
در ادامه‌ی این سلسله نشست‌ها روز هفدهم مهر نشستی با عنوان «بازی و هویت ایرانی اسلامی» برگزار خواهد شد. علاقه‌مندان می‌توانند جهت شرکت در این نشست به سالن کنفرانس شماره یک مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون واقع در خیابان حجاب مراجعه کنند.
