به گزارش روابط عمومی اداره‌کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان فارس، پنجمین جلسه از سلسله کارگاه‌های داستان‌نویسی «خاتم» روز ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ با حضور مریم فرجی، مدرس و کارشناس برجسته حوزه داستان‌نویسی، برگزار شد.
این نشست تخصصی به تحلیل عمیق یکی از مهم‌ترین مباحث فنی داستان‌نویسی، یعنی «زاویه دید»، اختصاص داشت.
در آغاز این کارگاه، فرجی با تأکید بر نقش بنیادین راوی در شکل‌گیری و انتقال روایت، بیان کرد: راوی عنصر کلیدی در ساختار داستان است و بدون او، روایت معنای خود را از دست می‌دهد. در واقع، راوی کسی است که ماجرا را برای مخاطب بازگو می‌کند و جایگاه او در داستان باید با دقت و آگاهی انتخاب شود.
وی با مقایسه داستان کوتاه و رمان، افزود: در داستان‌های کوتاه معمولاً تنها یک راوی حضور دارد و تغییر زاویه دید در چنین متنی می‌تواند باعث ابهام و سردرگمی مخاطب شود. اما در قالب رمان، این امکان وجود دارد که روایت از زبان چند شخصیت ارائه شود تا ابعاد مختلف داستان بهتر به تصویر کشیده شود.
فرجی همچنین خاطرنشان کرد: نویسنده باید پیش از آغاز نگارش، تکلیف خود را با انتخاب راوی مشخص کند. این راوی می‌تواند خودِ شخصیت اصلی باشد، یا یکی از نزدیکان او مانند دوست، مادر، یا حتی دشمنش. حتی ممکن است فردی خارج از فضای اصلی داستان، که تنها ناظر ماجراست، روایت را به‌عهده گیرد. مهم آن است که راوی، توانایی انتقال پیام اصلی داستان به مخاطب را داشته باشد.
در ادامه، مدرس کارگاه به تشریح انواع زاویه دید پرداخت و آن‌ها را به دو دسته کلی «درونی» و «بیرونی» تقسیم کرد. وی توضیح داد: «زاویه دید درونی زمانی به‌کار می‌رود که روایت از زبان شخصیت حاضر در داستان نقل می‌شود. اگر راوی، شخصیت اصلی باشد، با زاویه دید اول‌شخص یا «من راوی» مواجه‌ایم. اما اگر روایت از زبان شخصیتی فرعی بیان شود، مانند دوست یا خواهر شخصیت اصلی، این نوع زاویه دید، نگاهی بیرونی به قهرمان داستان ارائه می‌دهد و تحلیل متفاوتی از آن به دست می‌دهد.
فرجی سپس به زاویه دید بیرونی پرداخت و گفت: در این شیوه، راوی خارج از داستان قرار دارد و ماجرا را به شکل ناظر بیرونی بازگو می‌کند. رایج‌ترین شکل آن، زاویه دید دانای کل یا «خدای داستان» است؛ که از تمامی افکار، احساسات و رویدادهای گذشته، حال و آینده شخصیت‌ها باخبر است. این راوی حتی می‌تواند ذهن حیوانات یا اشیاء را نیز روایت کند.
او با اشاره به چالش مخاطبان در برقراری ارتباط با چنین روایت‌هایی، اظهار داشت: از آن‌جا که انسان‌ها ذاتاً محدود هستند، ممکن است نتوانند با یک راوی مطلقاً آگاه احساس نزدیکی کنند. در چنین مواردی، زاویه دید سوم‌شخص محدود کارآمدتر است. این راوی تنها به ذهن یک شخصیت خاص دسترسی دارد و سایر شخصیت‌ها را از بیرون توصیف می‌کند.
فرجی در ادامه افزود: گاهی نیز زاویه دید سوم‌شخص محدود به‌شکلی عمل می‌کند که صرفاً مانند یک دوربین ناظر وقایع است؛ بدون ورود به ذهن یا احساسات شخصیت‌ها. به این شیوه، «زاویه دید عینی» یا «نمایشی» نیز گفته می‌شود.
در پایان، او به گونه‌ای دیگر از این نوع زاویه دید اشاره کرد و گفت: «در برخی روایت‌ها، راوی سوم‌شخص محدود تنها روی شخصیت اصلی زوم می‌کند و در حالی که رفتار دیگران را بی‌طرفانه گزارش می‌دهد، قادر است احساسات و افکار درونی قهرمان داستان را نیز بازتاب دهد.
پنجمین جلسه کارگاه داستان‌نویسی خاتم، فرصتی ارزشمند برای نویسندگان نوپا و حرفه‌ای فراهم ساخت تا با مبانی نظری و تکنیک‌های پیشرفته روایت‌پردازی آشنا شوند؛ و مهارت‌های خود را در خلق داستان‌هایی ساختارمند، هدفمند و تأثیرگذار ارتقا دهند.
شایان ذکر است، آثار تولیدشده در این کارگاه، جهت شرکت در جشنواره داستان‌نویسی خاتم آماده‌سازی شده‌اند و نشانگر سطح علمی و آموزشی بالای این دوره‌ها هستند.
