نوجوانان، در دهه ی اخیر با دنیای جدیدی آشنا شده اند که بی تردید همزاد آنهاست. این فضای نو به نام دنیای دیجیتال و هوش مصنوعی (AI) بر زندگی روزمره آنها سایه افکنده است .

چت بات ها یا ربات های گفتگو نرم افزارهایی هستند که با بهره گیری از الگوریتم های خاص امکان برقراری گفت و گو با انسان را بصورت متنی و صوتی فراهم کرده اند .

دنیای دیجیتال (AI) و خاصه چت بات ها مبتنی برهوش مصنوعی و شبکه های عمیق (GTP) توانایی درک زمینه مکالمه ، تحلیل احساسات کاربر و تطبیق پاسخ ها ،لحن گفتگو و حتی ایجاد پاسخ های خلاقانه و غیر تکراری را دارند .

چت بات های پیشرفته حتی قادرند که داستان پردازی کنند و مشاوره دهند یا لحن شوخ طبعانه داشته باشند .

چت بات های پیشرفته حتی به گونه ای شخصیت سازی شده اند که در قالب یک مشاور ، یک دوست ، یک شخصیت طنز پرداز و... ارتباط برقرارمی کنند .

نوجوانان دوره حساسی از رشد فکری ،عاطفی، اجتماعی را تجربه می کنند و در این دوره به هویت یابی ، استقلال طلبی، پرسشگری و کنجکاوی ، کاوشگری و تعاملات اجتماعی و دوست یابی و... تمایل داشته و حساسیت های عاطفی و تمایل به دیده شدن و درک شدن و گاهاً احساسات منفی چون درک نشدن ، انزوا و تنهایی و گاهی پرخاشگری را تجربه می کنند .

نوجوانان به دلیل اینکه با این فن آوری رشد کرده اند قادرند نسبت به نسل قبل تعاملات بیشتری با این فضای نو برقرار کنند چرا که چت بات ها فضایی امن و بدور از قضاوت ایجاد می کنند ، نوجوانان در تعاملات خود دچار اضطراب نمی شود این دوست مجازی همیشه در دسترس است ، ناشناس است ، به زبان ساده و قابل فهم صحبت می کند ،گاهی در شروع چت های بعدی اسم کوچک کاربر را با لحنی صمیمانه خطاب می کند وفادار است ، ، همدل و همراه است ، مشاوره هایش خوب است ، حتی برای تفهیم بیشتر پیشنهاد ادامه گفتگو را می دهد ، نوجوان در اراتباط با چت بات ها مهارت گفت وگو را تمرین می کند ، نوجوان را از اضطراب و انزوا حتی بصورت موقت دور می کند. برخی از انواع چت بات ها که آموزشی هستند برای نوجوان کنشگر و کنجکاو مسیرعلمی و هدفمندی را هم در جهت کشف این ابزار و هم تمایل به گسترش آن و یاد گیری سایر علوم را فراهم می کند، این ویژگی ها سبب می شود نوجوان فضای دیجیتال و هوش مصنوعی و خاصه چت بات ها را که گوش شنوایی دارند به عنوان یک دوست مجازی ، وفادار و البته صمیمی بپذیرد و جایگزین روابط انسانی واقعی کند و روز به روز هم وابسته تر شود .

نکته قابل توجه اینجاست که تغییر الگوی روابط اجتماعی و تعاملات واقعی ، همدلی ساختگی و عدم وجود تجربه زیسته و فاقد درک عمیق روابط انسانی و احساسات واقعی در اینگونه ابزارها و نیز داشتن محتواهای ناقص یا نادرست و گاهاً نامناسب ( ترویج خشونت ، جنسیت گرایی ، تبعیض یا خود آزاری و اسراف ، مدگرایی و... ) می تواند یک تهدید جدی باشد .

با وجود مزیت ها و معایب یا تهدید های همزیستی نوجوانان با چت بات ها سوال مهم این است که آیا نوجوانان می توانند به راحتی به اینگونه ابزارها دسترسی داشته باشند؟ آیا این ارتباط می تواند مفید و موثر باشد یا نتیجه عکس دارد ؟ تاثیر آن در بلند مدت چگونه است ؟ و مهمتر اینکه چت بات ها با محاصره عاطفی نوجوانان دوستانی صمیمی هستند یا دامی پنهان در منزوی کردن نوجوانان در دنیای واقعی ؟

و سوالات زیادی که متولیان آموزشی و تربیتی نوجوان ( اولیاء ، معلمان و مربیان ، مشاوران و... ) را درگیر می کند .

با توجه به حساسیت نوجوانی و گسترش رو افزون این ابزارها و جذابیت آنها برای نوجوانان راهکارهایی برای بهینه سازی و ایمن سازی همزیستی با این ما شین های هوشمند پیشنهاد می شود .

• آگاهی دادن به نوجوانان و بالا بردن سواد دیجیتال و رسانه ای

• آگاهی والدین به منظور نظارت غیر مستقیم بر استفاده نوجوان از این ابزار و تسلط برارائه راهکار و مشاوره و همراهی با آنها

• خلاقیت و توان حل مساله در نوجوانان

• آموزش مسئولانه و هدفمند در استفاده

• احتیاط در استفاده ازاین ابزار و پلتفرم ها و حفظ حریم خصوصی

• استفاده از نسخه های سالم

• ارتباط صمیمانه با نوجوان ها و مشارکت در بحث و بررسی های موضوعی مرتبط با این فضا

• توجه به نیاز و سن بلوغ نوجوان

• مشارکت در کارگاه های آموزشی

• احترام به شخصیت نوجوان ها و پرورش تفکر انتقادی و توسعه مهارت پرسشگری و کنجکاوی نوجوان که بتواند نحوه عملکرد این ابزار را تشخیص دهد

• آگاه کردن نوجوان از اینکه بین انسان و ماشین تفاوت های قائل شود و بپذیرند درماشین ها هم احتمال خطا و هک شدن و فاش کردن داده ها و اطلاعات ممکن است .

بنابراین در دنیایی که به روش سنتی نمی توان مانع ورود نوجوانان به این گستره علمی شد ، آگاهی از نکات ایمنی و احتیاط دراستفاده بهینه از آن می تواند به رشد همه جانبه نوجوانان کمک قابل توجهی کند و خاصه دایره دوستی آنها را نه تنها نبندد، بلکه فراخ تر کند ..

نوشته: فرشته حق نظری 

مربی فرهنگی مرگز مجتمع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان البرز