به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، نشست تخصصی « کتاب‌خوانی پژوهش محور و پرورش فکری» به مناسبت هفته کتاب، روز شنبه اول آذر ۱۴۰۴ با سخنرانی فاطمه زرین‌کمر، پژوهش‌گر حوزه کودک و نوجوان به صورت حضوری و مجازی در سالن کنفرانس آیما زینلی واقع در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون تهران برگزار شد.
کتاب‌خوانی؛ ابزاری برای رشد فکری و اجتماعی
فاطمه زرین‌کمر کتاب‌خوانی را یکی از ابزارهای رشد فکری و اجتماعی دانست و گفت: در کتاب‌خوانی سه مفهوم بینش، نگرش و انگیزش وجود دارد که شرایط مطالعه پایدار را به وجود می‌آورند. بینش یعنی درک و آگاه شدن. لازمه آگاه شدن، کسب اطلاعات است که از راه کتاب و مطالعه به دست می‌آید. افزایش آگاهی موجب سلامت اجتماعی می‌شود.
او با بیان اینکه آشناسازی با کتاب، درک شناختی و خودآگاهی می‌خواهد، عنوان کرد: کتابدار با آگاهی از مطالبی که اطرافش وجود دارد و مطالعه، راه دسترسی به معنا را فراهم می‌کند. امروزه در دنیای مجازی، کتابداران می‌توانند با تولید محتوای مناسب کسب درآمد خوبی داشته باشند.
این پژوهش‌گر اظهار داشت: هدف، کتاب‌خانه و پایگاه‌های اطلاعاتی می‌توانند کمک کنند که مطالعه را به صورت عادت درآوریم. رفتار مجموعه‌ای از هنجارها و ناهنجارهاست. هنجارها نشان‌دهنده بالا بودن میزان مطالعه در جامعه است و بالعکس. در واقع آگاهی، بالا بردن نقطه معرفت است.
کانون شرایط خواندن معنادار را فراهم کند
زرین کمر با اشاره به علت نامگذاری روز ۲۴ آبان به عنوان روز کتاب و کتاب‌خوانی بیان کرد: ۲۴ آبان روز بزرگداشت آیت‌الله سید محمد حسین طباطبایی، یکی از افراد پرخواننده در عصر حاضر ماست. پیشنهاد می‌کنم داستان مقابله ایشان با مرتاض هندی را حتماً مطالعه کنید.
او با بیان اینکه نگرش یعنی باور و هیجان، تصریح کرد: باورهای مثبت و منفی ما در طول زندگی تغییر خواهد کرد. وقتی مطالعات ما عمیق‌تر باشد، باور و هیجان ما نیز مثبت‌تر می‌شود.
این پژوهش‌گر کسب مهارت، هدف، محیط مناسب، در دسترس بودن کتاب‌ها، پیوند دادن مطالعه با زندگی و کاهش عوامل حواس‌پرتی را موجب افزایش انگیزش برای مطالعه دانست و افزود: برای افزایش انگیزه مطالعه رمان‌های خوب و خوشخوان، کتاب‌های کم‌حجم، مطالعه تجربه دیگران از مطالعه و معرفی پاکدست و کتاب‌های صوتی خوب را پیشنهاد می‌کنم. ضمن اینکه افراد باید از زمان‌های کوتاه مثلاً ۱۰ دقیقه در روز مطالعه را شروع کنند.
زرین کمر اظهار داشت: لازمه پرورشِ نگرش مطالعه، ایجاد کارگاه‌های آموزشی و فعالیت‌های ترویجی در مدارس است. کانون با کودکان و نوجوانان سر و کار دارد و می‌تواند شرایط خواندن معنادار را در قالب برنامه‌های مختلف برای بچه‌ها فراهم کند.
خروجی مطالعه باید دانش باشد
او با اشاره به اینکه در کتاب‌خانه‌های عمومی، دانشگاهی و آموزشگاهی فعالیت داشتم و در حال حاضر در کتاب‌خانه ملی فعالیت دارم، گفت: در کتاب‌خانه عمومی تجربه ارسال کتاب‌ها و قفسه‌های کتاب به مساجد مناطق محروم را داشتیم. در کتاب‌خانه‌های آموزشگاهی، نمایشگاه کتاب و جلسه‌های قصه‌خوانی برپا می‌کردیم و در کتاب‌خانه‌های دانشگاهی به مناسبت هفته کتاب، نمایشگاه کتاب با ارائه رایگان کتاب و همچنین جمع‌آوری کتاب از دانشجویان را داشتیم. در کتاب‌خانه ملی هم تبادل کتاب و نشست‌های مختلف داریم.
این پژوهش‌گر حوزه کودک و نوجوان برنامه‌ریزی، خلاصه‌نویسی، ایجاد شرایط مطالعه پایدار و کارآمد و معرفی افراد موفق در مسیر مطالعه را از جمله راهکارهای آموزش راهبردی در مطالعه برشمرد.
او با طرح این سوال که چگونه می‌توانیم پژوهش‌محور باشیم، بیان کرد: کتاب‌خوان پژوهش‌محور از سطح دریافت اطلاعات به سمت تحلیل نقد و مساله‌یابی می‌رود. فرد با استفاده از مهارت‌های شناختی و تفکر تحلیلی، مساله‌یابی می‌کند. خروجی مطالعه باید دانش باشد.
مهارت حل مساله؛ حلقه وصل مطالعه و پژوهش
زرین‌کمر مهارت حل مساله را حلقه وصل مطالعه و پژوهش دانست و افزود: مساله‌یابی یعنی توانایی دیدن. خواندن باعث افزایش دیدن ظاهری ما می‌شود. توانایی دیدن مثل پیکانی است که دو سر مثبت و منفی دارد.
او تعریف مساله، جمع‌آوری اطلاعات، فرضیه‌سازی، ارزیابی گزینه‌ها و نتیجه‌گیری را پنج گام موثر در حل مساله برشمرد و گفت: مطالعه چند کتاب در مورد یک مساله باعث آشنایی با دیدگاه‌های مختلف می‌شود. چنین مطالعه‌ای منجر به طرح ایده نو و خلاقیت می‌شود.
این پژوهش‌گر حوزه کودک و نوجوان تصریح کرد: پرورش فکری به معنای توسعه و تقویت توانایی‌های ذهنی، شناختی و تحلیلی است. تفکر انتقادی، خلاقیت، تفکر منطقی، حل مساله و انعطاف‌پذیری ذهن عناصر مهم برای پژوهش فکر هستند.
زرین‌کمر ادامه داد: تفکر انتقادی یعنی توانایی تحلیل و ارزیابی اطلاعات. تفکر منطقی برقراری ارتباطی بین ساختار و منطق است. حل مساله یعنی توانایی شناسایی مسائل و راه‌های موثر برای آنها و انعطاف‌پذیری ذهن یعنی توانایی تطبیق با تغییرات به موازات تجربیات.
او بینش، نگرش و انگیزش را لازمه تبدیل‌شدن به کتاب‌خوانی پژوهش‌محور دانست و گفت: تفکر باید فعالانه به صورت تحلیلی و انتقادی باشد. از طرفی باید بینش افراد را به سمت مطالعه و پژوهش ببریم. وقتی فکر تحلیلی و انتقادی را با مهارت پیش ببریم، مسیر به سمت پژوهش می‌رود.
این پژوهش‌گر حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه در تفکر تحلیلی اطلاعات پردازش می‌شود، اظهار داشت: در تفکر انتقادی به فرد کمک می‌کنیم که در مورد ایده‌ها، تردید و شواهد را ارزیابی کند و به نقد و بررسی بپردازد. تفکر خلاق نیز مکمل تفکر تحلیلی و تفکر انتقادی است.
مربیان کانون باید برای ایجاد مطالعه پژوهش‌محورنیازسنجی کنند
مطالعه او ادامه داد: در تفکر خلاق به دنبال تولید ایده‌های نو، راه حل جدید و بازتعریف مسائل هستیم که باعث بازسازی دانش می‌شود. وقتی این سه تفکر در فرایند کتاب‌خوانی همراه شود فرد با مساله‌یابی فعال به تولید دانش می‌پردازد.
زرین کمر در پاسخ به این سوال که چه طور مربی می‌تواند هدایتگر و تسهیلگر در مسیر مطالعه فعال و پژوهش‌محور باشد، بیان کرد: گام نخست نیازسنجی است. مربیان کانون پرورش فکری باید اجازه حرف زدن به بچه‌ها بدهند تا نیاز آنها مشخص شود. در مرحله بعد منابع را در اختیار آنها قرار دهند و آن‌جاست که پژوهش رخ می‌دهد.
او در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه چه‌طور می‌توانیم محیطی بسازیم که در خدمت کتاب‌خوانی باشد، گفت: کتاب‌خانه ملی مرجع و الگویی در کشور ماست و خوب است که بازدیدی از آن صورت گیرد. رنگ‌هایی که در فضای مطالعه بچه‌هاست از نظر روانشناسی در روند مطالعه تاثیرگذار است. رنگ‌های جیغ، خسته‌کننده است.
خواندن، سطحی و مطالعه، عمیق است
این پژوهش‌گر ادامه داد: در مورد محیط کتاب‌خانه‌ها چه در مهدهای کودک چه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کارشناسان روانشناسی باید نظر دهند. کتابداران هم باید در زمینه خوراک محتوایی اظهار نظر کنند. بی شک حتی نوع میز و صندلی و نحوه چیدمان آن در کتاب‌خانه روی بچه‌ها اثرگذار است.
سوال دیگر در مورد فرق خواندن و مطالعه بود که زرین‌کمر در پاسخ اظهار داشت: وقی مجله‌ای می‌خوانید یا مطلبی را در سایت نگاه می‌کنید، گذرا و سطحی است. به این، خواندن می‌گوییم اما مطالعه عمیق است و به درک و آگاهی ختم می‌شود.
این پژوهش‌گر حوزه کودک و نوجوان در پاسخ به این سوال که معرفی کتاب‌های نویسندگان نام‌آشنا چه‌قدر در کتاب‌خوانی بچه‌ها موثر است، عنوان کرد: نوع کتاب بسیار مهم است چون فرد ممکن است مطالعه را بد شروع کند و از مطالعه زده شود. پس نمی‌شود هر کتابی را معرفی کرد. کتابی که برای کودکان یا نوجوانان در نظر می‌گیریم حتماً باید از نویسنده و موضوع شناخت داشته باشیم. سمت هر کتابی نمی‌توان رفت، زیرا هر کتابی ارزش خواندن ندارد.
خواندن از زمان قبل از تولد صورت می‌گیرد
در ادامه، عصمت مومنی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه نیز در مورد تفاوت خواندن و مطالعه خاطرنشان کرد: خواندن از زمان قبل از تولد صورت می‌گیرد برای همین توصیه‌هایی به مادران در دوران بارداری شده است از جمله اینکه قرآن بخوانند و در محیطی آرام باشند. اگر در بعد از تولد حواس پنجگانه را تقویت کنیم در دریافت اطلاعات موفق می‌شویم.
مومنی با بیان اینکه خواندن و مطالعه در جایی به‌هم ملحق می‌شوند، عنوان کرد: کودکی که چهار دست و پا راه می‌رود ممکن است با دیدن مورچه‌ای، آن را له کند یا حتی بخورد. وقتی مادر به او اطلاعاتی می‌دهد، متوجه می‌شود و وقتی بزرگ شد ممکن است در مورد ساختار مورچه مطالعه کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تصریح کرد: در درون محیط آموزشی ما، سیستم مطالعاتی خوب است، زیرا باید انواع کتاب‌ها را مطالعه می‌کنیم اما اینکه چه‌قدر در ذهن ما می‌ماند و باعث رشد ما می‌شود بستگی دارد به میزان دریافت ما قبل از باسواد شدن و بعد از آن.
