کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را میتوان تنها آرشیو بزرگ منابع چاپی و یکی از زیرساختهای مهم و کمتر دیده شده در حوزه ادبیات کودک و نوجوان ایران دانست. کتابخانهای که در خیابان سیدحسن نصرالله یا همان وزرای تهران واقع شده. این کتابخانه تخصصی در زمینه ادبیات، هنر و روانشناسی با موضوع محوری کودک و نوجوان فعالیت میکند و از تجمیع سه کتابخانه مرکزی، آبراهام لینکلن و کتابخانه کارکنان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۵۹پدید آمده و آییننامه آن در سال ۱۳۷۰ تدوین شده است. کتابخانه مرجع کانون از آن زمان تا امروز با محور قرار دادن ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان، منابع خود را سازماندهی و گردآوری کرده است.
اعظم بزرگی، رییس کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. او این مرکز را به حافظه ناشران کودک و نوجوان تشبیه میکند و میگوید: کتابخانه مرجع، آرشیو منحصربهفردی از ۲۰۰ هزار منبع مکتوب و دیجیتال است که از ابتدای شکلگیری خود تاکنون، بدون هیچ سوگیری ، تلاش کرده تمام کتابهای منتشر شده کودک و نوجوان را خریداری کند. بخشی از این کتابها برای کودکان و نوجوانان نوشته شده و داستان و رمان را دربرمیگیرد و قسمتی دیگر به ادبیات، هنر آموزش، پرورش و موضوعهای مرتبط با این گروه سنی میپردازد.
کتابخانه مرجع کانون از قسمتهای مختلفی تشکیل شده که نخستین آن، بخش سفارشها و مجموعهسازی است که بر اساس شرح راه، کتابهای فارسی و غیرفارسی را خریداری ونگهداری میکند. این قسمت هم رمانها، داستانها و ناداستانهایی را شامل میشود که برای کودکان و نوجوانان منتشر شده؛ هم مجموعه آثاری را دربرمیگیرد که به این گروه سنی پرداختهاند. در قسمت آثار غیرفارسی هم، کتابهایی به زبان انگلیسی، فرانسه، آلمانی، عربی، روسی، چینی و سوئدی و... به چشم میخورد. بخش دیگرفهرست نویسی است. کتابها در اولین گام، فهرستنویسی میشوند. همکاران ما در این بخش، تک تک آثار را میخوانند و کلیدواژهها را استخراج میکنند تا پژوهشگران، دسترسی بهتر و آسانتری به محتویات کتاب داشته باشند. بخش امانت و اشاعه اطلاعات از دیگر بخشهای کتابخانه و آخرین حلقه از زنجیر سازماندهی کتاب است.
پایاننامهها و نشریات در بخش مرجع جا گرفتهاند. چه مجلههایی که برای کودکان و نوجوانان هستند چه نشریاتی که به ادبیات کودک و نوجوان پرداختهاند و جنبه پژوهشی دارند. در قسمت دیگری از کتابخانه مرجع با عنوان «میراث» هم به کتابهای قدیمی و نفیس توجه شده است.
به گفته رییس کتابخانه مرجع کانون در بخش جنبی این مرکز به فعالیتهای منظم و مستمری چون نشستهای تخصصی ماهانه با حضور آموزگاران، پژوهشگران و فعالان کتاب کودک و نوجوان پرداخته میشود. برگزاری نمایشگاه موضوعی کتاب در هر ماه هم از دیگر اقدامهای بخش جنبی کتابخانه است که در سالن استاد احمدرضا احمدی برگزار میشود.
علاوه بر بخشهایی که به آن اشاره شد، قسمتی هم به کتابهای برنده اختصاص یافته؛ آثاری که جوایزی چون هانس کرستین اندرسن، آسترید لیندگرن، نوما، براتیسلاوا، بولونیا و دیگر جایزههای معتبر کودک و نوجوان را دریافت کردهاند؛ مجموعهسازی شده و در این بخش از کتابخانه مرجع نگهداری میشود. هدف از این تقسیمبندیها، دسترسی آسان کاربران به منابع موجود و استفاده بهتر از منابع است.
نظام ردهبندی منابع موجود در کتابخانه مرجع کانون، دیویی است. یعنی یکی از مهمترین و پرکاربردترین نظامهای ردهبندی کتابخانهای در جهان که کتابها را به شکل منظم، موضوعی و عددی ساماندهی میکند تا هر کتاب یا منبع، بر اساس موضوع اصلی خودش، در یک جای مشخص از قفسه قرار گیرد و بهراحتی قابل دسترس باشد.
اعظم بزرگی به گامهایی که برای تبدیل این مرکز به یک کتابخانه دیجیتال برداشته شده، اشاره و بیان میکند: کانون پرورش فکری از دیرباز، کتاب صوتی یا کتاب-سیدی تولید میکرده و از ناشران پیشگام در این زمینه است. از طرف دیگر، همکارانم در حال اسکن کردن و تبدیل منابع مختلف به فایلهای الکترونیک هستند. بیشک با این کار، همه علاقهمندان به کتاب و ادبیات کودک و نوجوان در هر جای جهان که باشند میتوانند از کتابخانه مرجع کانون بهره ببرند و آثار ارزشمند موجود در این کتابخانه در دسترس تمام نویسندگان و پژوهشگران قرار میگیرد. در هرحال نمیتوان این واقعیت را نادیده گرفت که رفتار و شکل مراجعه کاربران به کتابخانهها به دلیل محدودیتهای زمانی و مکانی در تمام دنیا تغییر کرده و هر کتابخانهای برای حفظ حیات و بالابردن تعداد مخاطبان خود، همچنین غنی کردن خدمات و برقراری بیشتر عدالت اطلاعاتی، باید با تغییرات فناوری همراه شود
به گفته رییس کتابخانه مرجع کانون، یکی از مواردی که در روند تبدیل این مرکز به یک کتابخانه دیجیتال باید به آن توجه شود، رعایت کردن حق کپیرایت است. به هر حال، تمام کتابهای کودک و نوجوان در این مرکز ثبت و ضبط میشود و لازم است در درجه اول، مراحل قانونی طی و مجوزهای لازم از ناشران مختلف گرفته شود. البته بخش فیزیکی کتابخانه مرجع کانون، سر جای خود باقی میماند و به کار خود ادامه میدهد؛ همانطور که کتابخانههای معتبری چون مونیخ هم، همچنان به شکل سنتی اداره میشوند و فیزیک کتابها را بررسی میکنند و جایزه میدهند.
چگونه عضو کتابخانه مرجع کانون شویم؟
این کتابخانه، ۲۰۰هزار منبع مکتوب و دیجیتال را در خود جای داده و از ساعت ۸ تا ۱۹ میزبان علاقهمندان به کتاب و ادبیات کودک است. نویسندگان، مترجمان، تصویرگران، معلمان و پژوهشگران کودک و نوجوان، میتوانند عضو دائم این کتابخانه شوند. عضویت برای معلمان رایگان است. همچنین دانشجویان رشتههای مرتبط میتوانند عضو موقت این کتابخانه باشند و پس از یک سال به عضویت دائم درآیند.
اعظم بزرگی در پاسخ به اینکه چه فعالیتهایی در کتابخانه مرجع کانون برای جذب مخاطب عام انجام شده میگوید: شمار زیادی از مخاطبان ما را پژوهشگران و دستاندرکاران کتاب کودک و نوجوان تشکیل میدهند و این، اتفاق خوشایندی است. در عین حال، تلاش ما بر این است تا مربیان و پدر و مادرها را هم علاقهمند کنیم تا ساعتی را در کتابخانه بگذرانند و کتاب بخوانند. آن هم در دنیایی که گرایش به فیلم و پویانمایی و بازیهای رایانهای بیشتر از کتاب است.
