به گزارش روابط‌عمومی کانون استان سمنان و به نقل از خبرنگار مرآت، انسان‌ها از همان ابتدا عاشق داستان بوده‌اند. از زمان غارنشینانی که دور آتش برای هم داستان‌سرایی می‌کردند تا کودکان عصر نوین که شامگاهان به مدد داستان‌های نرم‌افزارهای صوتی به خواب می‌روند. هم‌چنین علاوه بر کتاب‌های داستانی و ادبی، در فیلم‌ها، بازی‌های رایانه‌ای و حتی تبلیغات نیز نقش پر رنگ ادبیات را می‌توان مشاهده کرد.
هنگامی‌که کودکان داستان می‌خوانند یا به خوانده‌شدن کتاب گوش می‌سپارند، دنیای خیالی آن را در ذهن‌شان ساخته و مجسم می‌کنند. در واقع، اگر خلاقیت را به مثابه عضله‌ای در بدن در نظر بگیریم؛ می‌توان گفت داستان‌ها در تقویت ماهیچه این عضله نقش بی‌بدیلی دارند. نظر به اهمیت داستان و ادبیات در رشد فکری و ذهنی کودکان و نوجوانان و به مناسبت فرارسیدن روز ادبیات کودک و نوجوان، خبرگزاری مرآت با کارشناسان و مسئولان در این حوزه به گفت‌وگو پرداخت.
وظیفه‌ی سنگین نویسنده و فیلم‌ساز کودک و نوجوان
محمدرضا سرشار(رضا رهگذر) نویسنده، پژوهشگر و منتقد ادبی با اشاره به لزوم جذاب و قابل فهم بودن محصول ادبی ویژه کودک و نوجوان، بیان کرد: ممکن است تعداد معدودی از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان در ایران را مینیاتوری از ادبیات بزرگسالان بدانند؛ اما جریان غالب در کشور این‌گونه نیست.
نویسنده کتاب «غیر از خدا هیچ‌کس نبود» با بیان این‌که هر فعالیت انسانی باید در جهت رشد و تعالی معنوی بشر باشد، تصریح کرد: ادبیات و هنر نیز از این مسأله‌ی مهم مستثنی نیستند؛ البته رشد و تعالی در هر مقطع سنی اقتضائات خود را دارد و این امر برای کودکان و نوجوانان شامل اندوختن تجربه و دانش کافی از زندگی و دانش‌افزایی است.
این پژوهشگر ادبی در ادامه افزود: کودک و نوجوان هم‌زمان با خواندن یک شعر یا کتاب و یا دیدن یک فیلم مناسب سن خود، علاوه بر دریافت و آموزش پیام اصلی محتوای ذکر شده، از سایر جزئیات موجود در داستان یا فیلم، مانند تکه‌کلام‌های شخصیت داستان نیز بهره‌ی آموزشی می‌برد. این مسأله، وظیفه و مسئولیت سنگین‌تری را برای نویسنده یا فیلم‌ساز کودک و نوجوان نسبت به سایر نویسندگان و فیلم‌سازها ایجاد می‌کند.
این منتقد ادبی با اشاره به تأثیر بسیار عمیق آموزش‌های دوران کودکی و نوجوانی، اظهار کرد: از آنجا که ذهن کودک تقریباً خالی است؛ موضع ثابتی نسبت به جهان و ارزش‌های موجود ندارد و مدام در حال آزمون خطا و تغییر مواضع است، به‌همین دلیل علمای تعلیم و تربیت، اولیا و مربیان و هم‌چنین مسئولان فرهنگی مربوط به حوزه‌ی کودک و نوجوان روی کیفیت آثار تولیدی ویژه این گروه سنی، حساسیت بالایی دارند.
ادبیات؛ سازنده‌ی نسل آینده کشور
وی ضمن بیان این‌که بخشی از سازندگی نسل آینده یک کشور به‌وسیله‌ی ادبیات و هنر ویژه کودک و نوجوان شکل می‌گیرد، عنوان کرد: اصل تعالی‌بخشی در آثاری که برای گروه سنی کودک و نوجوان تولید می‌شود، اهمیتی صد چندان دارد.
سرشار ضمن تأکید بر لزوم تفاوت آموزش مفاهیم مشترک در کودکان و بزرگسالان ابراز کرد: در وهله‌ی اول این‌که چه مفاهیم و ارزش‌هایی قابل مطرح‌کردن در کدام سنین است و در وهله‌ی دوم چه مقدار از مفهوم مذکور برای کودک یا نوجوان قابل طرح است، از حیطه‌ی توانایی و دانش یک نویسنده و هنرمند حوزه‌ی کودک و نوجوان خارج است و بایست چنین نکات و مسائلی را به مدد مطالعه و تعلیم مستمر به‌دست آورد.
نویسنده کتاب «خواب‌های خوش نوجوانی» با اشاره به این‌که شیوه‌ی بیان مفاهیم و مطالب پیچیده، یک مهارت محسوب می‌شود؛ گفت: علی‌رغم آنچه که تصور می‌شود ساده‌نویسی در ادبیات کودک یک مرحله‌ی اساسی است؛ اما نحوه‌ی بیان مفاهیم غامض، بسیار مهم‌تر و اثرگذارتر از ساده‌نویسی است و متأسفانه تعدادی از نویسندگان کودک و نوجوان، مهارت مذکور را کسب نکرده‌اند.
در ادبیات کودک پیشتازیم؛ اما ایده‌آل نیستیم
این پژوهشگر ادبی با اشاره به آثار متعدد ایرانی فاخر و بین‌المللی در حوزه‌ی کودک و به‌خصوص نوجوان خاطرنشان کرد: بی‌شک تولیدات ادبی کودک و نوجوان کشورمان در مقایسه با واقعیات موجود در جهان و منطقه‌ی جنوب غربی آسیا، برتر از سایر کشورهای منطقه است؛ البته این بدان معنی نیست که به حد ایده‌آل رسیده‌ایم و هنوز با آنچه از یک ملت مسلمانِ فرهنگی با تاریخ کهن شش‌هزار ساله انتظار می‌رود؛ فاصله‌ی زیادی داریم.
این منتقد ادبی با نام بردن از سلامت آثار تولیدی و تعدد نویسندگان به‌عنوان نقطه‌ی قوت ادبیات کودک و نوجوان، بیان کرد: خوشبختانه در ایران برخلاف ادبیات کودک و نوجوان در کشورهای غربی، جنبه‌ی تجاری ندارد و این مسأله مانع از استحاله‌ی ارزش‌ها در ادبیات کودک و نوجوان در کشور ما شده است.
وی با اشاره به غفلت از جذابیت‌های مورد توجه کودک و نوجوان در آثار تولیدی این گروه سنی، تصریح کرد: با وجود طراحان متبحّر و توانا در این حوزه؛ اما گاهی شاهد کم‌فروشی و خودداری از پرداختن کافی به جزئیات کار توسط طراحان در تولید آثار هستیم. هم‌چنین نویسندگان بایست بیش‌تر از عنصر تخیل، اتفاقات بدیع، شخصیت‌های تازه، ماجراهای پرهیجان و چهارچوب و قصّه قوی در تولید اثر ادبی خود بهره ببرند.
سرشار با انتقاد از عدم عرضه‌ی کافی و مناسب آثار تولیدی ادبیات کودک و نوجوان کشور در عرصه‌ی بین‌الملل و نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، ابراز کرد: متأسفانه در حال حاضر، نماینده ایران در IBBY یک مرکز با پیشینه‌ی نامطلوب و رویکرد ضدّ اسلامی و انقلابی است که عملاً با شاعران و نویسندگان متعهد و انقلابی در دشمنی است. در نتیجه آثاری که از ایران در سطح بین‌المللی معرفی می‌شود، عموماً از معدود نویسندگان بی‌هویت و غیر اسلامی است و این موضوع باعث می‌شود چهره‌ی واقعی ادبیات ما در این‌حوزه به تصویر کشیده نشود.
این نویسنده کودک و نوجوان در ادامه افزود: تاکنون کوششی در جهت باز پس‌گیری نمایندگی از این گروه بی‌صلاحیت و سپردن آن به یک تشکل مردم‌نهاد و متعهد صورت نگرفته است.
این پژوهشگر ادبی با اشاره به لزوم پررنگ‌تر شدن حضور ناشران دولتی و خصوصی در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب اذعان کرد: تاکنون حضور ناشران کشورمان در عرصه‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی، حضوری منتج به نتایج اثرگذار نبوده است و در این‌زمینه به‌ویژه ناشران بخش خصوصی؛ البته بایست حضوری مؤثرتر و با برنامه‌تر، داشته باشند.
این منتقد ادبی ضمن اشاره به ظرفیت‌های موجود در تولیدات رسانه‌ای در حوزه‌ی کودک و نوجوان، تصریح کرد: به نظر می‌رسد از تمام ظرفیت‌های موجود در این‌حوزه استفاده نمی‌شود و بعضاً شاهد نگاه بسته‌ی مدیران مجموعه‌های تولیدکننده محتواهای تصویری برای کودکان و نوجوانان هستیم؛ البته مؤسساتی مانند «اوج» هم در سال‌های اخیر به این عرصه وارد شده‌اند که شاهد مؤفقیت‌ها و تولیدات خوبی از آن بوده‌ایم؛ هرچند تولیدات رسانه‌ای نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و افراد توانمند هنری دارد.
بی‌قانونی فضای مجازی، بچه‌ها را دچار بلوغ کاذب و زودرس می‌کند
وی با انتقاد از بی‌قانونی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، بیان کرد: این مسأله باعث فاصله‌گرفتن کودکان و نوجوانان از برنامه‌ها و آثار مناسب خودشان شده و به نوعی آن‌ها را دچار بلوغی کاذب و زودرس کرده است و باعث شده تا به آثار و تولیدات ادبی و رسانه‌ای مناسب‌شان رغبتی نشان ندهند. بی‌شک این موضوع برای آینده کودکان و نوجوانان و کشور خطرناک است.
سرشار در ادامه افزود: اگر نتوانیم هرچه سریع‌تر با وضع قوانین مناسب، فضای مجازی را برای کودکان و نوجوانان سالم‌سازی کنیم، اندلس‌سازی فضای کشور از طریق فضای مجازی در طی چند سال و به سرعت اتفاق خواهد افتاد و اگر ثانیه‌ها را در این عرصه از دست بدهیم، بایست برای جبران این مسأله، دهه‌ها بکوشیم.
کتاب کودک و نوجوان بایست انسان‌ساز باشد
مصطفی رحماندوست شاعر، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان ضمن برشمردن سه ویژگی برای محتوای ادبی مناسب کودک و نوجوان اظهار کرد: محتوای ادبی تولید شده برای این گروه‌های سنی بایست متناسب با ویژگی‌های شناختی، تجربی و سن و سال بچه‌ها به نگارش درآمده باشد و هم‌چنین تصاویر و زبان خیالی به‌کار گرفته‌شده در اثر ادبی مذکور بایست براساس تجربه‌ها و شناخت مخاطب باشد و در نهایت؛ حتی در صورتی‌که حاوی پیام شاخصی نباشد، به یاد ماندنی بوده و او را به سمت انسان بهتری شدن سوق دهد.
سراینده‌ی «صد دانه یاقوت» با اشاره به این‌که تمام جنگ‌های دنیا ناشی از عدم مدارای طرف مقابل است، افزود: هر انسانی به دنبال این مسأله است که بهتر زندگی کند و ادبیات کودک و نوجوان نیز بایست در این راستا مخرج مشترک تمام تعالیم نیکوی انسانی و الهی جهان را که شامل اخلاق خوب و زندگی انسان‌مدارانه و مدارا با هم‌نوعان است، باشد تا بهتر و شادمانه‌زیستن و کمک به دیگران را به کودک و نوجوان بیاموزد.
کتاب‌ها می‌توانند در قالب صفحات مجازی درآیند
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان ضمن بیان این‌که کتاب‌ها می‌توانند در قالب صفحات مجازی باشند، افزود: علی‌رغم این تفکر که بسیاری صفحات مجازی را دشمن کتاب و کتاب‌خوانی می‌پندارند، معتقدم مشکل امروز ما کمبود میزان مطالعه است و اگر این مسأله مرتفع شود، صفحات مجازی می‌تواند به‌عنوان کتاب‌هایی ارزان‌قیمت‌تر از کتب کاغذی در اختیار مردم قرار بگیرد؛ البته بایست توجه کرد مدیریت و برنامه‌ریزی خانواده در استفاده درست از فضای مجازی در کشور ما امر مغفولی است.
این مترجم کتب کودک و نوجوان با اشاره به تولیدات معتبر نویسندگان و تصویرگران ادبیات کودک و نوجوان کشورمان در سطح بین‌المللی اظهار کرد: در حال حاضر نویسندگانی داریم که آثار فاخری در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان منتشر کرده‌اند و کتاب آن‌ها به زبان‌های متعدد ترجمه شده است.
وی در ادامه عنوان کرد: در حال حاضر نمی‌توان از طریق نوشتن و تصویرسازی کتاب به امرار معاش پرداخت. این‌روزها تیراژ کتاب‌ها، پایین و قیمت کتاب‌ها، بالا و قدرت خرید مردم کم شده است و این مسأله تأثیر منفی بر کتاب‌خوانی و تولید آثار ادبی خواهد داشت.
ادبیات کودک و نوجوان بایست متناسب با تخیل و تجربه‌های کودک و نوجوان باشد
نسرین قربانی نویسنده، پژوهشگر و کارشناس ادبی کانون پرورش فکری استان سمنان ضمن بیان ویژگی‌های یک آثار ادبی مطلوب برای مخاطبان کودک و نوجوان، عنوان کرد: یک اثر ادبی مطلوب بایست با زبان و بیان، درک و زبان نوشتاری، تخیل و تجربه‌های کودک و نوجوان، متناسب بوده و به رشد و پرورش شخصیت او کمک کرده و او را به مطالعه‌کردن علاقه‌مند کند و در نهایت مطالعه‌ی اثر، او را سرگرم کرده و برایش لذت‌بخش باشد.
این نویسنده با اشاره به نهادینه‌شدن ارزش‌های انسانی فراوان در وجود کودک از طریق مطالعه‌ی آثار ادبی مناسب، ابراز کرد: ارزش‌هایی مانند دوست‌داشتن، احترام به دیگران، همکاری، عشق به وطن، احساس امنیت و شادی و هم‌چنین کمک به هم‌نوع با مطالعه‌ی آثار ادبی به کودک آموخته می‌شود.
این کارشناس ادبیات کودک و نوجوان در ادامه افزود: ادبیات به‌خوبی به کودک نشان می‌دهد که هر فرد در شرایط مختلف چه عواطف و احساساتی تجربه می‌کند و خواندن کتاب‌هایی که از احساسات شخصیت‌های داستان سخن می‌گوید در پذیرش احساسات شخصی توسط کودک و درک متقابل احساسات افراد اثر مثبتی دارد.
این پژوهشگر با اشاره به رشد فزاینده‌ی آثار ادبی کودک و نوجوان در سال‌های اخیر، بیان کرد: نویسندگان و شاعران تازه‌نفس و توانمندی پا به عرصه گذاشته‌اند و حتی در عرصه‌های بین‌اللملی آثار بسیار خوبی توسط نویسندگان ایرانی ارائه شده است که این خود نمایانگر روند جدی تولیدات ادبی کودک و نوجوان در کشور است.
ناشرمحور بودن ادبیات کودک و نوجوان
وی با انتقاد از روند ناشرمحور شدن تولیدات ادبی کودک و نوجوان در سال‌های اخیر، تصریح کرد: متأسفانه در حال حاضر بیش‌تر ناشران هستند که تعیین می‌کنند چه کتاب‌هایی وارد چرخه‌ی ادبیات کودک و نوجوان شده و چه کتاب‌هایی وارد این جریان نشوند. رشد چشمگیر تعداد کتاب‌های ترجمه در قیاس با کتاب‌های تألیفی و افزایش کتاب‌های تلخیصی بدون استفاده از هنر و خلاقیت از مشکلات موجود در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان است.
قربانی با اشاره به عدم استفاده از آثار برتر ادبی کودک و نوجوان در رسانه‌ی ملی، گفت: در این سال‌ها رسانه‌ی ملی به رسالتش که حمایت و معرفی آثار در حوزه‌ی کودک و نوجوان و معرفی نویسندگان و شعرای این‌حوزه بوده، به خوبی عمل نکرده است.
مسئولان به آثار ادبی ضعیف، مجوز چاپ ندهند
کارشناس ادبی کانون سمنان ضمن تشریح نقش والدین و مسئولان در حمایت از ادبیات کودک و نوجوان، گفت: خانواده‌ها بایست با توجه بیش‌تر به کودکان و نوجوانان و نیازهای ثانویه آن‌ها، این گروه را برای آینده‌ای بهتر آماده کنند و با تحقیق و جست‌وجو درباره‌ی ناشران و نویسندگان خوب این‌حوزه، اطلاعاتی مناسب به‌دست آورند و هم‌چنین زمینه‌ی عضویت بچه‌ها را در کتابخانه‌های تخصصی کودک و نوجوان فراهم کرده و مسیر را برای حضور آن‌ها در فضاهای فرهنگی هموار کنند.
وی در ادامه بیان کرد: در مقابل از مسئولان امر نیز انتظار می‌رود حمایت بیش‌تری از نویسندگان این‌حوزه از ادبیات به‌عمل آورده و در اعطای مجوزهای بی‌رویه برای چاپ کتاب‌هایی که از لحاظ محتوا ضعیف هستند، سختگیرانه‌تر عمل کنند تا بدین‌طریق بتوان به آینده ادبیات کودک و نوجوان در ایران امیدوارتر شد.