به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، فرهاد فلاح روز چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۴ در توضیح جایگاه صدا در نظام یادگیری کودکان اظهار کرد: پیش از آن‌که کودک با حروف و نشانه‌های نوشتاری روبه‌رو شود، صدا را تجربه می‌کند. صدا احساس می‌آورد، روایت را شکل می‌دهد، تصویر می‌سازد و کودک را به فهم معنا می‌رساند. در واقع، صدا معماری اولیه ذهن کودک است.
او افزود: کودک از راه شنیدن، جهان را دسته‌بندی می‌کند؛ مفهوم فاصله، زمان، مکان، حرکت، شکل، هیجان، نقش و حتی روابط انسانی را نخست با صدا درک می‌کند. وقتی می‌گوییم نوشتن شکل تثبیت‌شده صداست، یعنی هر نشانه‌ای که روی صفحه می‌نویسیم در اصل بازنمایی تصویریِ یک تجربه شنیداری است.
از توصیف تا تصویرسازی؛ نقش صدا در شناخت جهان
معاون فرهنگی کانون توضیح داد: صدا تنها ابزار انتقال پیام نیست؛ بلکه حامل تجربه است. وقتی کودک صدای باران را می‌شنود، تنها یک واژه در ذهنش فعال نمی‌شود؛ بلکه سردی، رطوبت، حرکت، ریتم، رنگ آسمان و حتی بوی خاک در ذهنش فعال می‌شود. این همان جایی است که زبان از دل صدا ساخته می‌شود.
به گفته او صدا چهار نقش اصلی دارد: نقش توصیفی، تصویری، ترسیمی و گزارشی. این چهار نقش پایه تمام مهارت‌های زبانی و ادراکی کودکان است و اگر صدا درست و دقیق در اختیار کودک قرار گیرد، توانایی خواندن و نوشتن او نیز عمیق‌تر و دقیق‌تر شکل می‌گیرد.
فراتمرین‌خوانی؛ فراتر از روخوانی ساده
فلاح بخش مهمی از سخنان خود را به فعالیت‌های تخصصی کانون پرورش فکری در حوزه خواندن اختصاص داد و گفت: کانون برای سال‌ها تجربه‌های ارزشمندی در زمینه خواندن اندوخته است. ما امروزه از مرحله روخوانی عبور کرده‌ایم و به فراتمرین‌خوانی رسیده‌ایم. مرحله‌ای که کودک نه‌فقط کلمات را می‌خواند، بلکه معنا را تجربه می‌کند.
او توضیح داد: در فراتمرین‌خوانی، خواندن تبدیل به فرایندی چندلایه شامل توجه به ریتم جمله، فهم لحن متن، کشف رابطه بین واژه‌ها، درک موقعیت، فضا و شخصیت‌ها و تحلیل حس‌ها و جریان‌های زیرین متن می‌شود. این‌ها همه به کمک صدا و شنیدن دقیق شکل می‌گیرد.
نقش مربی در هدایت صدا
معاون فرهنگی کانون افزود: مربی باید با لحن درست، مکث به‌موقع، فشردگی صدا، حجم صوت و حتی سرعت خواندن، کودک را وارد جهان متن کند. مربی تنها بلندخوانی نیست؛ او داستان را می‌سازد. هر جمله به‌وسیله صدا تبدیل به یک تجربه زنده می‌شود.
قصه‌گویی حرفه‌ای بدون خواندن دقیق کامل نیست
فلاح در بخش دیگری از سخنانش گفت: قصه‌گویی از فعالیت‌های محوری مراکز کانون پرورش فکری است. اما گاهی بخش خوانش در قصه‌گویی نادیده گرفته می‌شود. خواندن بخشی از قصه فقط ادای کلمات نیست؛ بلکه باید ساختار موسیقایی متن را حفظ کند.
او توضیح داد: در خواندن حرفه‌ای؛ نحوه تنفس، حرکت فک و لب، کنترل حجم صدا، ایجاد سکوت‌های مؤثر، تغییر لحن متناسب با شخصیت‌ها همه جزو مهارت‌های ضروری است. این‌هاست که کودک را جذب می‌کند و باعث می‌شود جهان داستان در ذهن او جان بگیرد.
فلاح افزود: در دوره‌های جدید، این مهارت‌ها به‌صورت تخصصی آموزش داده می‌شود تا مربیان بتوانند خواندن را مانند یک هنر زنده و خلاقانه اجرا کنند.
برنامه‌های جدید کانون در حوزه تولیدات و سوادآموزی
فلاح با اشاره به جهت‌گیری تازه مدیریت کانون گفت: نسل تازه‌ای از تولیدات آموزشی، کتاب‌ها، بسته‌های کارگاهی و محتوای صوتی و تصویری برای ارتقای سوادآموزی در حال تولید است. این محصولات بر پایه صدا، روایت، شعر، خواندن و تقویت مهارت‌های ادراکی طراحی شده‌اند.
او تأکید کرد: کانون باید نقش پیشرو داشته باشد. ما باید به مربیان و مراکز ابزارهایی بدهیم که خواندن را برای کودک به یک تجربه جذاب و مؤثر تبدیل کند. امسال در بسیاری از استان‌ها برنامه‌های ویژه‌ای برای تقویت خواندن، شعرخوانی، فعالیت‌های شنیداری و کارگاه‌های صوت و لحن در حال اجراست.
جایگاه کانون در گزارش‌های بین‌المللی
فلاح با اشاره به انعکاس فعالیت‌های کانون در سطح جهانی گفت: یونیسف در گزارش سال اخیر خود برای نخستین بار از دستاوردهای کانون در زمینه کتاب‌خوانی و آموزش مهارت‌های اولیه خواندن یاد کرده است. این موضوع برای ما نشانه اهمیت مسیر فعلی است.
او افزود: توانمندسازی مربیان، تولید محتوای استاندارد، طراحی کارگاه‌های تخصصی و گسترش دامنه مخاطبان، از دلایلی است که باعث شده فعالیت‌های کانون در سطح بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد.
شعر؛ ترکیب صدا، وزن و تخیل
فلاح بخش قابل‌توجهی از سخنان خود را به «نقش شعر در تربیت صوتی و زبانی کودک» اختصاص داد و گفت: شعر، ترکیبی بی‌نظیر از صدا، موسیقی، وزن، تخیل و تصویر است. شعرخوانی و شعرآفرینی در کودکان موجب تقویت حس زیبایی‌شناسی، مهارت‌های شنیداری، ریتم و ساختار ذهنی آن‌ها می‌شود.
او با اشاره به اهمیت باشگاه شعر «قاف» افزود: باشگاه قاف فقط یک دوره آموزشی نیست؛ یک زمینه‌سازی برای گوش کودکان و نوجوانان است تا مهارت شنیدن و بیان خود را ارتقا دهند. شعر، به‌خصوص در سنین پایین، ابزاری مؤثر برای تقویت حافظه، توجه و مهارت روایت است.
نقش مربیان و مسئولیت آینده‌سازانه آنان
معاون فرهنگی کانون گفت: «مربیان کانون نزدیک‌ترین افراد به تجربه زبانی کودک هستند. هر مربی که خوب بخواند، درست روایت کند، لحن را بشناسد و صدا را هوشمندانه به‌کار ببرد، در واقع در حال ساختن پایه‌های یادگیری نسل آینده است.
او با تأکید بر آموزش مداوم افزود: توانمندسازی مربیان یک مسیر دائمی است. ما نیاز داریم در کنار کارگاه‌های شعر، خواندن، قصه‌گویی و صوت، دوره‌های تخصصی جدیدتری طراحی کنیم تا مهارت‌های اثرگذاری مربیان روزبه‌روز افزایش یابد.
فلاح در پایان گفت: اگر بخواهیم نسلی داشته باشیم که خوب بخواند، درست بیاندیشد، جهان را تحلیل کند و توانایی بیان داشته باشد، باید از صدا آغاز کنیم. صدا دروازه ورود کودک به جهان معناست و ما در کانون پرورش فکری وظیفه داریم این دروازه را با کیفیت، دانایی و هنرمندی باز نگه داریم.
دوره آموزشی سه‌روزه باشگاه شعر قاف با عنوان «قافیه» با حضور تعدادی از اعضای ارشد منتخب این باشگاه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از ۲۸ تا ۳۰ آبان ۱۴۰۴ در تهران در حال برگزاری است.
