امسال سیزدهمین دوره جشنواره پویانمایی تهران برگزار می‌شود. فکر می‌کنید چه‌قدر به جایگاهی که باید رسیده است؟
ماجرای شکل‌گیری جشنواره پویانمایی از این قرارست که من در یک جشنواره‌ای شرکت کرده بودم که طراحی و دوخت لباس، دکور و انیمیشن یک جایزه داشت. برایم سوال شد که چه‌طور قرار است همه این‌ها با هم داوری شود. یک دوستی پیشنهاد داد جشنواره انیمیشن را به صورت جداگانه برگزار کنیم پس با کمک برادرم که آن زمان مدیر جشنواره‌های انجمن سینمای جوانان بود و خودش هم جشنواره برگزار می‌کرد، طرح برگزاری جشنواره را که آن زمان با نام جشنواره انیمیشن بود، در یک صفحه به آقای چینی‌فروشان مدیرعامل وقت کانون دادم و در کمتر از ۲۴ ساعت برایم نوشت یاعلی، یعنی شروع کنید. سال ۷۷ اولین دوره برگزار شد و تا الان ادامه پیدا کرده است. در دوران کرونا یک جا به جایی تاریخ داشتیم ولی بعد دوباره در تاریخ قبل برگزار شد و حالا ۱۳ دوره است که برگزار می‌شود.
جایگاه انیمیشن ما از همان سالی که جشنواره برگزار شده تا امروز خیلی متفاوت شده و از نظر تکنیک به جای خوبی رسیده‌ایم. چه‌طور به این جایگاه رسیدیم که حتی الان خیلی از کشورها با کمک نیروی انسانی ما دست به تولید می‌زنند؟
تقریبا ۱۵ سال پیش کلید شکل‌گیری انیمیشن صنعتی در کشور ما با تولید فیلم بلند سینمایی زده شد و شروعش هم از کانون بود.
فکر می‌کنم در سال ۱۳۷۵ بود که یک فیلم سه اپیزودی به کارگردانی آقای عبدالله علیمراد داشتیم؛ «قصه‌های بازار»، «ورود به دنیای عروسک‌ها» و «طوطی و بقال». این سه را کنار هم گذاشتیم، اکران کردیم و آن سال در جشنواره فیلم فجر جایزه گرفت. در واقع ما اولین بار توانستیم یک فیلم ۸۵ دقیقه‌ای انیمیشن را روی پرده سینما ببینیم. البته تکنیک این سه فیلم استاپ‌موشن بود ولی یک جریان بود که آغاز شد. بعد از آن دوستان دیگر تجربه کردند و همینطور ادامه پیدا کرد تا امروز که به جرات می‌توان گفت یک قطب انیمیشن بلند سینمایی هستیم.
به واقع این اتفاق افتاده است یا صرفا جنبه تبلیغاتی دارد؟
تقریبا ۷۰-۸۰ سال از عمر انیمیشن ایران می‌گذرد. نسل اول رفتند بلوک شرق انیمیشن را آموختند که پیرو مکتب زاگرب بودند، بعد از آن نسل‌های بعدی و امروز شاید نسل دوازهم ماست و ما از نسل ششم یا هفتم وارد کامپیوتر شدیم. صدا و سیما، دانشگاه‌ها، کانون پرورش فکری، فستیوال‌های دنیا، بازارهای جهانی، تا حدودی جشنواره پویانمایی و نیازی که مخاطب احساس می‌کرد و حتی در یک دوره‌هایی حمایت دولت‌ها باعث شد این اتفاق شکل گرفت. مثلا در یک دولت مرکز پویانمایی صبا شکل گرفت یا کار تلویزیونی خیلی جدی گرفته شد و در یک دولتی انیمیشن در کانون به اوج خودش رسید.
آیا مرکز پویانمایی صبا کمکی به ارتقای انیمیشن ما کرده است؟
تا قبل از تاسیس صبا در حوزه تولید سریال انیمیشن شاید یک یا دو نفر بیشتر نداشتیم، ولی با تاسیس صبا و خرید امکانات بسیار خوب، آن روزها جریانی شکل گرفت و تولید انبوه انجام شد. کمپانی‌ها یا جایی مانند کانون در حد چهار یا پنج فیلم در سال می‌ساختند. از طرفی وزارت ارشاد هم نقش خیلی خوبی داشت و در سال‌های اخیر مرکز گسترش را مسئول این کار کرده که فیلم‌های بسیار خوبی ساخته شده است. در بازارهای جهانی توانستیم حضور پیدا کنیم و به خاطر دارم دهه ۸۰ اوج حضور کانون در بازارهای جهانی بود، به‌ویژه در حوزه اقتباس در حوزه کودک ورود کردیم که جریان‌ساز بود.
این اتفاق‌ها ارزآوری هم داشت؟
بله، در کانون پرورش فکری هزینه‌ای که می‌کردیم ظرف دو سه سال برمی‌گشت البته آن زمان دستمزدها خیلی پایین بود و حداکثر یک یا دو نفر کار می‌کردند، فیلم‌ها کوتاه بود و البته زمان تولید خیلی زیاد بود ولی از سوی دیگر نیروها کارمندی و دولتی بودند و هزینه‌ها پایین‌تر بود. کارهای کانون در آن زمان خوب فروخته می‌شد، جایزه می‌گرفت و در واقع برای امرار معاش بسیاری از افرادی که کار می‌کردند این حضورهای بین‌المللی و جوایزی که پشت سر هم دریافت می‌کردند، مهم بود. اوایل دهه ۹۰ هم خیلی خوب بود و بعد به صنعت انیمیشن که فیلم سینمایی است، ورود کردیم و در پنج سال گذشته فیلم‌هایی مثل «فیل‌شاه»، «بچه زرنگ» و «پسر دلفینی» داشتیم که فروش خوبی داشتند.
البته ما اول راه هستیم ولی وقتی در جشنواره فیلم فجر امسال چهار فیلم سینمایی انیمیشن داشتیم، نشان می‌دهد که اول راه‌مان هم موفق است. طبق آماری که امسال در جشنواره پویانمایی داشتیم، ۱۲ فیلم سینمایی به جشنواره آمد و این نشان می‌دهد در ۲ سال گذشته ساخت ۱۲ فیلم به پایان رسیده است. مطمئنا تا مرز ۲۵ فیلم در دست تولید است و این در دنیا به ویژه در فیلم بلند سینمایی اتفاق بسیار بزرگی است.
از نظر محتوایی چه کاری می‌شود انجام داد که این فیلم‌ها بهتر شوند؟
مدت‌ها دغدغه ما این بود که کودکان‌مان از طریق انیمیشن با فرهنگ غربی آشنا می‌شوند اما امروز ما به ابزار مسلط شده‌ایم و دغدغه انیمیشن در جامعه تشخیص داده شده و حتی دغدغه مسئولان هم شده است؛ البته ممکن است موقت باشد و این هنرصنعت جذابیتش را تا چند سال آینده از دست بدهد و هوش مصنوعی جذاب‌تر شود ولی در حال حاضر این فرصت در دست ما هست که از طرفی دارای نیروی کار ارزان قیمت هستیم، بر سیستم مسلط شده‌ایم، در حوزه ادبیات غنی هستیم، جذابیت‌های بصری در حوزه گرافیک داریم، جذابیت‌های شنیداری در موسیقی داریم و این‌ها می‌تواند ما را از دنیا متمایز کند. وقتی در فیلمی موسیقی اصیل ایرانی و سازهای اصیل ایرانی را به کار می‌بری و دنیا به راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کند، این ۳۰درصد موفقیت کارمان است، وقتی ما موتیف‌های بسیار ارزشمندی داریم یا گرافیک ۵هزار ساله در شهر سوخته داریم، این هم ۲۰درصد به ما کمک می‌کند، ۳۰درصد ادبیات غنی کهن به ما کمک می‌کند و ۳۰ درصد هم مسلط شدن بر فناوری به کمک ما می‌آید.
سیزدهمین دوره جشنواره چه تمایزی نسبت به ۱۲ دوره قبلی دارد؟
دبیرخانه جشنواره پویانمایی و نیروهای آن ثابت هستند ولی اگر ۱۵ تا ۲۰درصد جهش و پیشرفت رو به جلو نداشته باشیم، در دو دوره افت می‌کنیم؛ افت مخاطب و داوری.
یکی از اتفاق‌های بسیار مبارک در جشنواره امسال کاری است که برای هنرجویان هنرستان‌های انیمیشن سراسر کشور انجام داده‌ایم. ما در چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم اسفند یعنی در سه روز ۸۰۰ دقیقه برنامه‌سازی زنده خواهیم کرد و آن سرفصل‌ها را توسط استادان درجه یک مثل بهرام عظیمی، مهدی خرمیان، بابک نکوهی، امیر سحرخیز و... برای بچه‌ها به صورت زنده از شبکه شاد پخش می‌کنیم. بعد از عید این‌ها را در قالب فیلم‌ها و بسته‌های آموزشی آماده می‌کنیم تا در یک پلتفرمی قرار دهیم و بچه‌ها بتوانند استفاده کنند.
این یکی از اتفاق‌هایی بود که امسال متفاوت است و خیلی هم زمان‌بر بود اما ان‌شاءالله ضبط آنها هم با موفقیت انجام می‌شود و بعد از سه ماه مونتاژ آن صورت می‌گیرد و در قالب ۸۴۰ دقیقه فیلم مستند در اختیار دانش‌آموزان قرار خواهد گرفت و مطمئنم علوم پایه و رشته‌های دیگر هم از این طرح استفاده می‌کنند.
۱۱هزار کودک در غزه شهید شده‌اند؛ کودکان بی‌گناهی که اصلا در این اتفاق‌ها هیچ نقشی نداشتند. یک نشست تخصصی برای اینکه به تولید ۱۰ عنوان فیلم کوتاه با موضوع کودکان و جنگ برسیم، برگزار خواهیم کرد.
امسال میتینگ و ورکشاپ خواهیم داشت و حدود ۳۰ سانس نمایش فیلم داریم. در باغ کتاب برای دانش‌آموزان و هنرستانی‌ها یک سانس ویژه در نظر گرفتیم و به تمام ۲۸ شرکت و دانشگاهی که در هشتمین بازار ملی پویانمایی حضور دارند، اطلاع دادیم که هر روز در غرفه بر اساس تخصصی که دارند باید ورکشاپ برگزار کنند، چون این افراد از بین ۶۰-۷۰ دانشگاه و شرکت معتبر گلچین شده‌اند.
حدود ۱۷ نشست تخصصی خیلی خوب داریم که شروعش با هوش مصنوعی است و دکتر یونس سخاوت از خارج از کشور به صورت آنلاین در مورد هوش مصنوعی با ما نشست خواهند داشت و چهار نشست نقد فیلم خیلی خوب هم داریم. برای خیلی از سازمان‌ها پل ارتباطی شدیم؛ از بنیاد ۱۵ خرداد تا نیروی انتظامی که برایشان میتینگ ترتیب می‌دهیم که با فیلم‌سازهای تراز اول ارتباط برقرار کنند، چون وظیفه جشنواره زمینه‌سازی برای صنعت پویانمایی است. شبکه‌های تلویزیونی هم درخواست ورود داده‌اند. جالب است که بسیاری از هنرستان‌های استان‌ها دوست دارند اردوهای یک روزه در جشنواره داشته باشند که سعی می‌کنیم شرایطش را فراهم می‌کنیم.
این جشنواره در سطح جهان چه‌قدر شناخته شده و آیا جوایز دوره‌های قبل موجب شهرت جشنواره در جهان شده است؟
یکی از مهم‌ترین آیتم‌های شناخته شدن این جشنواره حضور افراد مطرح این حوزه در دوره‌های مختلف جشنواره است. زمان و مکان برگزاری ثابت این جشنواره، جذب فیلم خوب، حضور داوران شاخص، سایت فعال در طول سال جزو امتیازات مهم این جشنواره است. داورانی را که دعوت می‌کنیم در اولین اقدام سایت جشنواره را بررسی می‌کنند تا ببینند در دوره‌های قبل چه کسانی در این جشنواره حضور داشتند. مثلا حضور مایکل دودوک و الکساندر پتروف در دوره‌های پیشین از امتیازهای مهم جشنواره پویانمایی تهران محسوب می‌شود. ما هر دوره در زمینه جذب آثار در حال رشد بودیم، تا به حال هیچ فیلم‌سازی نگفته سطح جشنواره‌تان پایین است و من به این دلیل در جشنواره شرکت نمی‌کنم. در دنیا جشنواره پویانمایی تهران را به همان اندازه که در کشور خودمان شناخته شده است، می‌شناسند به همین دلیل فیلم‌های درجه یکی در این جشنواره حضور پیدا می‌کنند، به عنوان مثال فیلمی که برای اسکار پذیرفته شده به جشنواره ما هم می‌آید. مثلا فیلمی که در جشنواره ونیز نمایش داده شده، امسال در بخش مسابقه آثار بلند سینمایی ما حضور دارد بنابراین برایش مهم است که بیاید از جشنواره ما جایزه بگیرد هرچند که جوایز ما دیگر نقدی نیست و صرفا تندیس است اما کسب این جایزه برای آنها امتیاز مهمی محسوب می‌شود.
امسال از پیر هبرت که دو سال پیش داور ما در این جشنواره بود، خواستیم آثارش را برایمان بفرستد تا در جشنواره به نمایش بگذاریم و او در پاسخ اعلام کرد که علاوه بر آثارش یک فیلم ویدئویی هم می‌فرستد. او در این فیلم می‌گوید من هر روز به یاد ایران هستم زیرا فرشی که در جشنواره پویانمایی تهران به من هدیه داده شد، روی دیوار خانه‌ام نصب است و هر روز که این فرش را می‌بینم به یاد جشنواره معتبر و بزرگ پویانمایی ایران می‌افتم.
من در جشنواره‌های خارجی زیادی شرکت کرده‌ام، به واقع می‌توان گفت ما در زمینه جذب مخاطب و حضور مخاطب در سالن‌های نمایش فیلم، شاید جزو سه جشنواره بزرگ دنیا باشیم. در حالی که در خیلی از جشنواره‌های دنیا شاهد بوده‌ام که تعداد داوران به اندازه تماشاگران داخل سالن بودند. بسیاری از مهمانان و داوران خارجی ما نمی‌توانند باور کنند که این حجم از جمعیت در این جشنواره حضور پیدا می‌کنند، به تماشای آثار می‌نشینند و در نشست‌ها و کارگاه‌ها شرکت می‌کنند و این در حالیست که ما در واقع هیچ‌گونه امکانات اقامتی برای مهمانان جشنواره نداریم.
