گسترش کتاب‌خانه‌های عمومی راهی به سوی افزایش مطالعه

به عقیده‌ی یک کارشناس کتاب کودک و نوجوان، آینده‌ی موفق این کتاب‌ها در گرو رفع موانع اقتصادی، گسترش کتاب‌خانه‌های عمومی، تقویت فرهنگ کتاب‌خوانی و راهیابی ادبیات کودک از حوزه‌ی شهرهای بزرگ به حوزه‌ی زبان‌های اقوام است.

به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون سحر ترهنده، درباره‌ی راه‌کار ورود کتاب به سبد خرید خانواده‌ها، به نقش کتاب‌خانه‌ها و مدارس اشاره دارد: خواندن هدف‌مند و مناسب، دغدغه‌ی بسیاری از خانواده‌ها به‌خصوص قشر کم درآمد نیست، چراکه تهیه سایر مایحتاج زندگی مهم‌تر است. در چنین شرایطی نقش کتاب‌خانه‌ها و کتا‌ب‌داران بسیار اهمیت می‌یابد. هروقت سخن از خواندن و خانواده پیش می‌آید تمام گفتمان به سبد خانوار و تسهیل خرید کتاب محدود می‌شود. لزومی ندارد حتما خانواده‌ها کتاب بخرند تا مطالعه تبدیل به عادت شود، بل‌که اگر کتاب‌خانه‌های عمومی و مدارس ما هم مانند سایر جوامع زنده، پویا و به‌روز باشند خانواده‌ها می‌توانند از این امکان عمومی استفاده کنند بدون آن‌که به سبد خرید و سیستم اقتصادی‌شان کم‌ترین فشاری وارد شود.
این پژوهش‌گر و منتقد ادبیات و تصویرگری کتاب کودک و نوجوان در حاشیه‌ی هفدهمین جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان در سخنانی، ابتدا به پیشینه‌ی ادبیات کودک و نوجوان اشاره می‌کند: با شکل‌گیری صنعت چاپ، گسترش آموزش و پرورش عمومی، رشد بهداشت و کم شدن مرگ و میر کودکان ادبیات کودک و نوجوان شروع به بالیدن کرد و کم‌کم کتاب‌های مخصوص کودکان به چاپ گسترده رسید و در دسترس عموم قرار گرفت. کتاب‌های چاپ سنگی و بچه‌خوانی‌ها، کم‌کم جای خود را به کتاب‌های چاپ سربی دادند و پس از آن افست و چهار رنگ و... تا امروز که پدیده‌ی کتاب‌های تعاملی و برنامه‌های کاربردی به تدریج در حال رشد است.
به اعتقاد این محقق حوزه‌ی تصویرگری، ادبیات کودک و نوجوان پدیده‌ای بالنده، زنده و مدام در حال تغییر و گسترش است.
او ادامه می‌دهد: در ایران ادبیات کودکان و تولید کتاب برای کودکان و نوجوانان در صد سال اخیر رشد کمی و کیفی بسیاری داشته‌ است. ادبیات تعلیمی صرف جای خود را به ادبیات لذت‌بخش و آموزه‌های غیر‌مستقیم داده است. تولید کتاب‌های تصویری با تصاویری جذاب و چهار رنگ، توجه به کتاب کودک به عنوان پدیده‌ای مهم و تاثیرگذار در گفتمان غالب نهادهای مربوط به ادبیات کودک و نوجوان، نشان از درک اهمیت این حوزه دارد.
ترهنده معتقد است با چنین پیشینه‌ای کتاب کودک و نوجوان برای هرچه بهتر شدن نیازمندی‌هایی دارد که بایستی به آن‌ها توجه شود، با تمام این‌ها برای تولید ادبیات غنی، ملی و تاثیرگذار در سطح جهانی و برای رسیدن به استانداردهای جهان در تولید آثار مناسب برای کودکان، راه درازی در پیش داریم و به همت عمومی نیازمندیم.
داور چند دوره از جایزه‌ی‌ هانس کریستین اندرسن، صحبت‌های خود را این‌طور ادامه می‌دهد: ادبیات کودک پدیده‌ای زنده و پویاست و با تولید هر کتاب مرزهای آن گسترده‌تر و تعاریف آن عمیق‌تر می‌شود. آینده‌ی ادبیات کودک در ایران نیز آینده‌ای جذاب و امیدوارکننده است. اگر به نهادهای مرتبط، امکانات و آزادی‌های حداقلی برای کار در این حوزه داده شود. حمایت از نهادهایی چون شورای کتاب کودک، انجمن نویسندگان و انجمن تصویرگران کتاب کودک و نوجوان، ترغیب ناشران به استفاده از سرویراستاران و مدیران هنری، ایجاد فضاهای آموزشی مناسب برای نویسندگان و تصویرگران جوان و حمایت از حرفه‌ای‌ها برای خلق کتاب کودک بدون داشتن دغدغه‌های بسیار اقتصادی و... می‌تواند ما را در تولید ادبیات ناب و مناسب کودکان و تاثیرگذاری جهانی یاری دهد.
او می‌افزاید که آینده ادبیات کودکان روشن خواهد بود اگر موانع اقتصادی برطرف شود، فرهنگ کتاب‌خوانی و عادت به مطالعه جدی گرفته شود و برای ایجاد آن برنامه‌ریزی شود، ادبیات کودک از حوزه‌ی شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها به حوزه‌ی زبان‌های مادری و اقوام هم راه یابد و در کل کار به افراد کاردان سپرده شود.
در همین زمینه، امسال در نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان که از شنبه 18 تا 24 بهمن‌ماه در خیابان حجاب تهران برگزار می‌شود، 47 ناشر تخصصی، تازه‌ترین آثار کودک و نوجوان خود را عرضه کرده‌اند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز در این میان، علاوه بر کتاب‌های متنوع خود، آثار دوزبانه‌ای را در معرض دسترس قرار داده که قصه‌هایی را با زبان‌های ترکی و کردی و.... منتشر کرده ‌است.
در همین‌حال، به اعتقاد این نویسنده‌ی کودک و نوجوان، شناخت ویژگی‌ها و توانایی‌های کودکان و نوجوانان مسوولیتی جدی را متوجه مربیان، والدین، کتاب‌داران، پدیدآورندگان و مسوولان برنامه‌ریز می‌کند تا بکوشند شرایط مساعدی فراهم آورند که فرایند رشد و علاقه‌مندی تمامی کودکان به ادبیات (به‌خصوص کودکان با نیازهای ویژه) تسهیل شود.
او می‌گوید: تردیدی نیست که یکی از مهم‌ترین این شرایط ایجاد عادت خواندن، به خصوص خواندن منابع غیر درسی است. خواندن بدون دغدغه‌ی امتحان و کنکور، خواندن برای لذت بردن می‌تواند باعث رشد شناخت کودک از جهان پیرامون، روابط انسانی و روابط اجتماعی باشد. پس تلاش برای ایجاد عادت مطالعه باید از اولویت‌های اصلی کارگزاران فرهنگی باشد.
گاهی خانواده‌ها در انتخاب کتاب‌های مناسب برای فرزندان خود دچار مشکل می‌شوند؛ سحر ترهنده به عنوان کسی که با کتاب کودک و نوجوان و شیوه‌های مطالعاتی در سایر کشورها آشناست راه حل‌های زیر را پیشنهاد می‌دهد: کتاب‌داران در شکل ایده‌ال افرادی مطلع و مسوول هستند که با بررسی فهرست‌های متفاوت بهترین‌ها را برای کتاب‌خانه تهیه می‌کنند و با شناخت کافی از مخاطبان در گروه‌های سنی متفاوت، می‌توانند بهترین اثر را برای مطالعه معرفی کنند. در کنار کتاب‌داران مطلع، فهرست‌هایی نیز از سوی نهادهای مردمی مانند فهرست توصیفی تحلیلی شورای کتاب کودک و لاک‌پشت پرنده یا نهادهای دولتی مانند خانه‌ی کتاب و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هر ساله منتشر می‌شود. در چند سال اخیر سایت‌هایی هم مانند کتابک دست به معرفی آثار مناسب برای گروه‌های سنی متفاوت زده‌اند که خانواده‌ها و کتاب‌داران با مراجعه به این فهرست‌ها می‌توانند کتاب‌های برتر را انتخاب و تهیه کنند.
این کارشناس تصویرسازی کتاب کودک و نوجوان اشاره دارد که برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کودک به شکلی هدفمند و اصولی در سطح ملی و منطقه‌ای یا نمایشگاه‌های کوچک آموزشگاهی و مدرسه‌ای هم می‌تواند به خانواده در تهیه آثار مناسب کمک کنند. هم‌چنین بی‌تردید شکل‌گیری باشگاه‌های خواندن و جابه‌جایی کتاب و حلقه‌های مطالعاتی نیز می‌تواند مفید باشد.
هفدهمین جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان از 18 تا 24 بهمن در خیابان حجاب، با برگزاری نمایشگاه یک‌هفته‌ای عرصه‌ی کتاب و نیز نمایش فیلم و تئاتر، کارگاه‌های هنری قصه‌گویی و صنایع دستی و نقاشی را نیز برای بچه‌ها برپا کرده است.