ترجمه‌ی مطلب علمی، باید بوی علم بدهد!

مجید عمیق، مترجم پیشکوست آثار علمی‌آموزشی برای کودکان و نوجوانان معتقد است که نباید تالیف و ترجمه را کوبید و یکی را بر دیگری ارجحیت داد، چراکه هر دو بخش لازم هستند، اما مهم است که در بخش ترجمه موضوعاتی که مورد نیاز فرهنگ ماست انتخاب کنیم.

مجید عمیق در حاشیه‌‌ی هفدهمین جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان کتاب‌های علمی‌آموزشی این عرصه را به چند نسل تقسیم‌بندی کرده و می‌گوید: برای بررسی بهتر کتاب‌های پس از انقلاب، باید شاخه علوم و فنون و کتاب‌های علمی آموزشی را به سه دوره ده ساله تقسیم کنیم؛ در دهه‌ی اول، ده درصد از آثار این حوزه، کتب تالیفی بوده و 90درصد ترجمه. در دهه‌ی دوم این آمار به 15درصد تالیف و 85 درصد ترجمه رسید. دهه‌ی سوم نیز همان میزان رشد را شاهد بودیم و این تناسب عدد، از 20 به 80 رسید. وی می‌گوید که در حال حاضر هم 30درصد تالیف داریم و 70درصد ترجمه است.
به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، این مترجم کتاب‌های علمی کودک و نوجوان پس از بازدید از نمایشگاه تخصصی کتاب در کانون، در زمینه‌ی تفاوت دیدگاه در آثار علمی و داستانی گفت: معمولا در داستان، نویسنده اثر را خلق می‌کند. یعنی چیزی است که وجود ندارد و نویسنده آن را از ذهنش بیرون می‌کشد، ولی در زمینه‌ی علم این‌طور نیست؛ علم برای تمام دنیاست، هیچ کشوری حق این را ندارد که بگوید این علم برای من است، مثلا همین‌طور که برخی از تکنولوژی کشورهای غربی در کشور ما استفاده می‌شود، کتاب‌های ابن سینا نیز در اروپا تدریس می‌شود؛ کتاب‌های علمی و آموزشی برای کمک به بشریت است و خدمتی است که فن‌آوری به کل انسان‌ها کرده است.
وی در خصوص اختلاف زیاد تالیف و ترجمه در بخش علمی آموزشی می‌افزاید: اگر درصد زیادی آثار ترجمه شده در این شاخه وجود دارد به خاطر این است که ما به برخی از فن‌آوری‌ها دسترسی نداریم و مجبوریم ترجمه کنیم تا دانشجویان و دانش‌آموزان‌مان با این علوم آشنا شوند. البته در کنار ترجمه در این بخش باید بومی‌سازی نیز انجام دهیم، چراکه وقتی ما کاری را بومی‌سازی کنیم آن زمان می‌توانیم بگوییم کاری انجام داده‌ایم.
عمیق عقیده دارد: ما باید به نخبگان امکانات بدهیم و برای پژوهش‌ها هم از طرف دولت بودجه‌ی فراوان برای این امور در نظر گرفته شود. باید از مختر‌ع‌ها حمایت کنیم، به افراد تیزهوش و نخبه بها بدهیم تا آن‌ها هم چیزهایی را اختراع کنند و ما به دنیا عرضه کنیم.
مترجم برجسته‌ی آثار علمی‌آموزشی در خصوص تخصص نداشتن برخی از مترجمان می‌گوید: متاسفانه بعضی از این کتاب‌ها پر از غلط است. ناشران به خاطر سودجویی یا برای صرف هزینه‌ی کمتر، کار را به دست افرادی می‌دهند که متخصص نیستند و در نتیجه این متون پر از غلط‌های علمی است. وقتی هم یک نوجوان آن نوشته‌ها را می‌خواند همان غلط در ذهنش می‌ماند تا زمانی که بزرگ شود و خودش تشخیص بدهد این غلط است.
هرچند او تصریح می‌کند که خیلی از ناشران حوزه‌ی کودک و نوجوان واقعا تلاش می‌کنند، در تهیه‌ی دانش‌نامه‌ها و... کتاب‌های خوبی تولید شده و خیلی کارهای زیادی انجام داده‌اند: برای مثال در کتاب داستان، ممکن است در اتاق را در بالکن ترجمه کنید و به کسی برنخورد، ولی وقتی شما می‌آیید در شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و... از واژگانی استفاده می‌کنید که مال آن علم نیست، مفاهیم عوض می‌شود.
او در همین زمینه می‌افزاید: چند سالی است که ناشران خودشان متوجه این قضیه شده‌اند و وسواس بیشتری نشان می‌دهند اما هنوز هم چند درصد از ناشرین به خاطر این‌که هزینه نکنند، کارها را به افراد کم‌تجربه‌ای که به آن شاخه اشراف ندارد می‌سپارند. بعضی اوقات هم که حتی کتاب را به ویراستار مجربی نمی‌دهند که دستی به سروگوش مطلب بکشد و صحت علمی آن را تایید کند.
وی در خصوص اوضاع آثار علمی در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم می‌گوید: کانون به عنوان یک الگو که مورد اعتماد والدین هم هست، باید خیلی دست به عصا رفتار کند. بالاخره هرکاری را نمی‌توانند تولید کنند، چون در زمینه‌ی تولید تبدیل به یک برند شده و برای حفظ این برند باید سال‌ به سال از نظر کیفی و موضوعی آثار افزایش داشته باشد.
مجید عمیق پروسه‌ی تألیف و ترجمه‌ی کتاب‌های علمی‌آموزشی را کار مهمی توصیف کرد و می‌گوید: یک نکته‌ی بسیار مهم و کلیدی در این زمینه این است که هر علمی واژگان خاص خودش را دارد، وقتی شما شیمی ترجمه می‌کنید، متن‌تان باید بوی اسید بدهد. اگر گیاه‌شناسی ترجمه می‌کنید باید بوی گل و گیاه بدهد، و اگر کتابی راجع به زمین‌شناسی ترجمه می‌کنید باید واژگان بوی کوه و دشت بدهد. این‌ها برمی‌گردد به انتخاب واژگان درست که مربوط به آن علم می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: چینش واژگان نیز بسیار مهم است. اگر کتاب تالیف باشد تحقیق زیادی لازم دارد، اما وقتی می‌خواهید یک کتاب را ترجمه کنید اگر اثر خوبی انتخاب کرده باشید، نیاز به تحقیق فراوان ندارید و بیشتر برمی‌گردد به این‌که چه‌قدر وقت می‌گذارید که دقیق ترجمه کنید و واژگان انتخابی‌تان صحت علمی داشته باشد.
هفدهمین جشنواره و نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان از 18 بهمن تا 24 همین ماه در خیابان حجاب تهران درحالی برگزار می‌شود که 47 ناشر تخصصی کتاب‌های خود را با تخفیف‌های متنوع عرضه کرده‌اند.